45 yıl boşuna hastanede yattı… ‘Akıl’ almaz hata!

Sierra Leone asıllı olduğuna inanılan ve kimliğinin korunması için belediye tarafından Kasibba ismi verilen bayan, birebir vakitte 25 yıl boyunca da kendi başına, tecrit odasında yaşadı.

Kassiba konuşamıyor ve sahip çıkacak bir ailesi de yok. BBC Radyo 4’te yayımlanan File on 4 Investigates programına, Kassiba’nın hür bırakılması için dokuz yıllık çabasına nasıl başladığını anlattı.

Sağlık ve Toplumsal Bakım Departmanı yaptığı açıklamada, çok sayıda engellinin hâlâ akıl hastanelerinde tutulmasının kabul edilemez olduğunu ve Akıl Sıhhati Maddesi’nde yapılacak ıslahatların bu türlü uygunsuz alıkonulmaları önlemesini umduklarını söyledi.

İngiltere’de otizmli ve öğrenme engelli iki binden fazla kişi hâlâ zorla akıl hastanelerinde tutuluyor. Bunların 200 kadarı da çocuk. Hükümet yıllardır bir birçoklarını topluma kazandırmayı taahhüt ediyordu, zira bu şahısların aslında bir akıl hastalığı yok.

Dönemin hükümeti, BBC’nin 2011’de Bristol kenti yakınlarındaki özel Winterbourne View Hastanesi’ndeki istismarı ifşa etmesinden sonra harekete geçme kelamı vermişti.

Ancak bu husustaki amaçlar tutturulamadı. Ulusal Sıhhat Hizmeti NHS, 2025-2026 planlarında, akıl hastanelerinde tutulan öğrenme engelli ve otizmli insanların sayısını en az yüzde 10 azaltmayı amaçlıyor.

Hayır kurumu Mencap’ın Siyaset ve Halkla Alakalar Müdürü Dan Scorer bu amaçtan pek etkilenmişe beklemiyor. Scorer “Salıverilmesi ve toplum içinde dayanak verilmesi gereken yüzlerce kişi hâlâ sıkıntı dolduruyor, gözaltında tutuluyor. Zira bize vaat edilen ilerlemeyi hâlâ göremedik” diyor.

Dr. Patsie Staite, Kasibba’nın zorla akıl hastanesinde tutulduğunu 2013’te deneyimsiz bir klinik psikologken öğrendi. Ama Kasibba’nın hür kalması dokuz yıl sürdü.

Statie “Onun yaşadığı şartlarda yaşayan rastgele bir kişi görmemiştim. Ayrıyeten sahiden şoke eden de her şeyin yasal olmasıydı” diyor.

Statie hastanede oluşunun Kasibba’nın “bazen günde 23 saatten fazla kapalı tutulduğu gerçeğini gölgelediğini” vurguluyor.

Dr. Statie Kasibba’nın kimliğinin korunması için ismi açıklanmayan hastaneye geri döndüğünde binanın etrafındaki müdafaa çitinde bir delik fark etti. Delik, Kasibba’nın kilit altında tutulduğu ek binanın havalandırmasından dışarıdan gelip geçenleri görebilmesi için açılmıştı.

Şu anda 50’li yaşlarındaki Kasibba’nın 5 yaşından evvel Sierra Leone’den kaçak yollarla getirildiği sanılıyor. Kasibba bir mühlet bir yetimhanede yaşadı, lakin daha sonra sıkıntılar görülmeye başlayınca, 7 yaşındayken uzun müddet kalacağı hastaneye yatırıldı.

Dr. Statie hastane çalışanlarının Kasibba’yı “tehlikeli” ve “göz çıkartan” diye tanımladığını anlatıyor.

Statie, kayıtlardaki onlarca yıl evvel yaşanan tek bir olayın bu şiddet şuçlamalarına neden olduğunu fark etti. Kasibba 19 yaşındayken, uzun müddetli tecrite konulmasından evvel bir yangın alarmı çalmış ve kilit altındaki hastane koğuşu tahliye edilmişti.

Kasibba gerilime girmişti ve o karışıklık yaşanırken yanına diğer bir hasta gelmişti. Kasibba hastayı tırmaladı ve gözünde bir kesik oluştu.

Dr. Statie “O günden beri bu olay yüzünden ‘göz çıkartan’ diye anılır olmuştu ve öbür hastaya çok ziyan verdiği anlatılıyordu” diyor.

Ancak Statie “Ama kulağa çok da gerçekmiş üzere gelmiyordu. Onlarca yıldır hastanede kalan, öğrenme engelli orta yaşlı bir bayan bu kadar da tehlikeli olamazdı” diye devam ediyor.

Dr. Statie, aylar süren çalışmadan sonra, Kasibba’yı birinci olarak hastaneye yatıran Kuzey Londra’daki Camden bölgesinin belediyesine 50 sayfalık bir rapor sundu. Dr. Statie, Kasibba’nın bir akıl hastalığı olmadığının esasen kabul edildiğini ve raporuyla da tehlikeli arz etmediği ve toplum içinde yaşamasının inançlı olduğu sonucuna varıldığını anlatıyor.

Daha sonra 2016’da sıhhat ve toplumsal bakım uzmanlarından oluşan bir takım kuruldu. Grup kendisine “Kurtuluş Komitesi” diyordu. Misyonları de Kasibba’nın hür kalmasını sağlamaktı.

BBC Dr. Patsie Staite, Kasibba’nın özgür kalması için dokuz yıl uğraşan sıhhat ve toplumsal bakım uzmanları grubundaydı.

Engelli hakları kuruluşu Changing Our Lives’tan Lucy Dunstan, hastaneden çıkmasının neden inançlı olduğuna dair ikna edici bir evrak hazırlaması için Kasibba’nın bağımsız savunucusu olarak atandı.

Ancak Kasibba’nın hastaneden salıverilmesine, yalnızca kendi kararlarını veremeyecek durumdakiler için kararlar alan Müdafaa Mahkemesi onay verebiliyordu.

Kasibba’yı kilitli tutulduğu odanın kapısındaki küçük pencereden birinci görüşünü hatırlıyor. “Kanepede yatıyordu. Çok boş bir odaydı. Hayatı büsbütün mahrumluk içindeydi” diyor.

Dunstan, Kasibba’yla tanışmasından altı yıl sonra Muhafaza Mahkemesi’nden artık hastaneden salıverilebileceğini söyleyen bir telefon aldı.

“Ağladım. Sevinç. Rahatlama. Kasibba’ya hayranlık. Gurur. Sorun biz ya da ne yaptığmız değil, problem Kasibba’nın yaptığı ve onlara göstermiş olması.”

Kasibba artık toplumsal yardım çalışanlarının dayanağıyla toplum içinde yaşıyor. Toplumsal yardım vazifelileri Kasibba’yla nazik dokunuşlar, jestler ve net bir lisanla irtibat kuruyor. Bakım sorumlusu, modayı sevdiğini, konutundan gurur duyduğunu ve toplumsal temastan hoşlandığını anlatıyor.

Sorumlu “Müthiş bir espri anlayışı var. Çok hoş bir insan. İki hafta kendisiyle çalıştıktan sonra yaklaştı ve bana sarıldı. Bu göz çıkartan biri değildi.”

Şu anda parlamentoda görüşülen Akıl Sıhhati Yasası, İngiltere ve Galler’de diğer bir akıl sıhhati sorunu olmayan otizimlilerin ve öğrenme engellilerin artık tedavi için zorla hastanede tutulamamasını öngörüyor.

Ancak hükümet, toplum içinde kâfi alternatif takviye bulunduğuna emin olmadan rastgele bir değişiklik yapılmayacağını söylüyor. Böylece, beşerler hâlâ kıymetlendirme için 28 gün boyunca yasal olarak zorla hastanede tutulabilecek.

Camden Belediyesi’nden Yetişkin Sıhhati Genel Müdürü Jess McGregor Kasibba’nın hayatının büyük kısmını hastanede geçirmesini bir “trajedi” diye tanımlıyor. Belediye vazifelisi “Şahsen üzgünüm. Başına gelenleri yaşamamalıydı” diyor.

Kasibba’nın kimliğinin korunması için ismi açıklanamayan NHS akıl sıhhati vakfı sundukları hizmetin hiç sorgulanmadığını ve Bakım Kalitesi Kurulu tarafından “mükemmel” diye tanımlandığını söylüyor.

Vakıf, uzun müddetli farklı tutulmasına karar verilenlerin, kendi yatak odası, banyosu, oturma odası ve bahçesi olan konutlarda kaldıklarını belirtiyor.