“6.0 – 7.0 büyüklüğünde deprem üretebilirler”
30 Ekim 2020 tarihinde Samos açıklarında meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki sarsıntının üzerinden 4 yıl geçti. İzmir’in etrafındaki 80 kilometre çapı içine alan bölgede bu türlü bir sarsıntının tekrar meydana gelmesinin epey yüksek bir ihtimal olduğunu belirten Yaşar Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Tüzün, “Söz konusu bölgedeki geçmiş zelzeleler incelendiğinde tekrar bu türlü bir zelzele olası” dedi.
Geçen 4 yıllık müddette her ne kadar çeşitli çalışmalar yapılmış olsa da uygulamaya geçirilemediğine dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Tüzün, “İzmir ili sonları içinde sarsıntı riski düşük olarak isimlendirilecek bölge yok denecek kadar azdır. Bu nedenle lokal idareler merkezi hükümet ile irtibat içinde olup iş birliği yapmalıdır. Bu bahiste gerek ülkemizde gerekse zelzele riskinin yüksek olduğu ülkelerde gerçekleştirilen projeler örnek alınarak İzmir’e uyarlanabilir. Bu çalışmalar için de gerek mahallî gerekse memleketler arası kurumlardan uygun fon dayanakları bulunabilir” diye konuştu.
“YAKLAŞIK 7 BİN BİNA RİSK ALTINDA”
118 kişinin öldüğü, bin 32 kişinin yaralandığı, 727 binanın kullanılamaz hale geldiği 30 Ekim 2020 zelzelesini kıymetlendiren Yaşar Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Tüzün şunları söyledi: “Depremde 9 bina göçtü. 100 binanın acil yıkımına karar verildi. 618 bina ağır hasarlı olarak kayıtlara geçti. Öteki bir tabirle 727 bina kullanılmaz hale geldi. Bu sayı Bornova sonları içindeki bina sayısı düşünüldüğünde bu bölgedeki toplam binaların 0.003 oranına karşılık gelmektedir. Bu oran tüm İzmir’deki binalar için yaklaşık olarak kabul edilmesi durumunda ise tüm İzmir için 6 bin 600 adet olarak kaşımıza çıkmaktadır.”
“’30 EKİM İZMİR DEPREMİ’ YANLIŞ İFADE”
Halk ortasındaki kullanılan yanlış bir ifadeyi düzeltmek gerektiğini belirten Dr. Öğr. Üyesi Tüzün, “30 Ekim 2020’de meydana gelen sarsıntı “İzmir Depremi” olarak isimlendirilemez. Sarsıntının merkez üssü 80 km uzaklıktaydı. Ayrıyeten insanların bu sarsıntı sonrası “Bizim binamız sarsıntısı inançlı atlattı, hasar oluşmadı.” biçimindeki sözleri ve binalarının sarsıntıya sağlam olduğu fikri hayli yanlıştır. Bu durumun ciddiyetinin göz gerisi edilmesine neden olur. İnsanların sarsıntıya karşı gerekli tedbirleri almalarını ve zelzele algısını olumsuz istikamette etkiler” diye konuştu. Merkez üssü İzmir kent merkezi olan muhtemel bir sarsıntıda oluşabilecek tabloya değinen Dr. Öğr. Üyesi Tüzün, “Benzer büyüklükte bir zelzele İzmir merkezine yakın faylardan birinde örneğin İzmir ya da Bornova faylarında meydana gelirse, tablo gerek can kaybı gerekse ekonomik olarak çok ağır olacağı açıktır” tabirlerini kullandı.
“ÇOK SAYIDA CANLI FAY VAR”
İzmir’de 6.0-7.0 büyüklüğünde sarsıntı yaratabilecek canlı fay sınırları olduğuna dikkat çeken. Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Tüzün şu bilgileri verdi: “İzmir’in etrafındaki 80 km çapı içine alan bölgede bir zelzele meydana gelmesi epeyce yüksek bir ihtimaldir. Kelam konusu bölgedeki geçmiş sarsıntılar incelendiğinde bu durumu desteklemektedir. İzmir ili içinde 6.0 – 7.0 büyüklüğünde bir sarsıntı üretme potansiyeline sahip 21 fayın yanında, ili batıdan sınırlayan Ege Denizi altında da çok sayıda canlı fay bulunmaktadır. Bu fayların İzmir’i etkileyecek bir zelzele yaratması mümkünlüğü epey yüksek. İzmir ve etrafındaki zelzele kaynaklarının coğrafik dağılımı ve vilayet sonları içindeki konutların dağılımı düşünüldüğünde, birinci değerlendirilmede en riskli bölgelerin İzmir Körfezi etrafındaki ilçeler olduğunu söylemek mümkündür. Fakat kentteki yapı stoğunun özellikleri dikkate alındığında İzmir ili hudutları içinde zelzele riski düşük olarak isimlendirilecek bölge yok denecek kadar azdır.”
“BİNANIN HASAR GÖRMESİ KAÇINILMAZ”
Binaların zelzeleye dayanıklılığı konusunda da kıymetli bilgiler veren Dr. Öğr. Üyesi Tüzün, “Modern zelzele yönetmeliklerinde ‘depreme sağlam yapı tasarımı’ yaklaşımı ‘can güvenliği’ olarak isimlendirilen bir performans seviyesidir. Öteki bir değişle binalar içinde yaşayanların can güvenliğini sağlayacak biçimde zelzele sonrası “hasar görmesi” kabul edilerek tasarlanmaktır. Sarsıntı Yönetmeliğine nazaran tasarlanan binaların hasar görmesi kaçınılmaz bir durumdur. Fakat bu durum bina son kullanıcıları tarafından bilinmemektedir. Doğal bir sonuç olarak zelzele sonrası yine yapılan binalar can güvenliğini sağlayacak ve muhakkak ölçüde yapısal hasar görecektir. Binalar, özel bir talep olmadıkça, hasar göremeyecek biçimde tasarlanmazlar. Şu anda yürürlükte olan Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği 2019’a nazaran tasarlanan binalar da hasar göreceklerdir” diye konuştu.
KONUT ALIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
“Bireylerin konut alırken dikkat etmeleri gereken en değerli nokta, kelam konusu binanın sarsıntı dizayndan sorumlu inşaat mühendisinin ve inşaatı yapan firmanın geçmiş ve deneyiminin sorgulanmasıdır” diyen Dr. Öğr. Üyesi Tüzün kelamlarına şöyle devam etti: “Söz konusu binaya ilişkin projeleri ilgili belediye arşivlerinden elde ederek, araç satın alımı basamağındaki denetimlere benzeri halde, deneyimli bir inşaat mühendisine denetim ettirmelidir. Ayrıyeten yapının 2000 yılından sonra yapılmış olması durumda da bina inşası sırasında vazife alan yapı kontrol firmasından üretim kademesine ilişkin ilgili bilgileri de talep etmelerinde ve incelenmesinde yarar var.”
4 YILDA NELER YAPILDI?
30 Ekim 2020 tarihinde gerçekleşen zelzeleden bugüne kadar yapılan çalışmalarla ilgili olarak Dr. Öğr. Üyesi Tüzün, “Geçen 4 yılda gerek merkezi (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, AFAD) gerekse yerel (belediye, valilik) idareler tarafından çok çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan bazıları AFAD İl Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Vilayet Afet Riski Azaltma Planı, 2021), İzmir Sarsıntı Master Planı Toplantısı (2021), İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin farklı kurumlarla yaptığı iş birliği soncunda çeşitli ilçelerde bina envanteri oluşturulması ve “İzmir İli Depremsellik Araştırması Projesi” üzere çalışmalar sayılabilir. Bu müddet içinde her ne kadar çeşitli çalışmalar yapılmış olsa da çalışmalar uygulamaya geçirilememiştir. Birebir durum 1999’da tamamlanan İzmir Zelzele Master Planı sonrası süreç içinde geçerlidir” formunda konuştu.
