Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Türk dünyası ve Gagavuz sorunu
Çok argümanlı sözlerle başlayan sürecin nereye geldiğini, geçenlerde Orta Asya cumhuriyetlerinin -AB’nin dayatmasıyla- Kıbrıs Rum Kesimi’ni “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak tanıması ve Rum kısmında büyükelçilikler açmasıyla gördük. Dileyelim ki bu gidişin bir dönüşü olsun.
Bizde Türk dünyasıyla ilgili savlarda bulunanlar vaktinde Panslavizmden yani bütün Slavların birleşmesini savunan akımdan ilham almıştı. Panslavizm evvel Katolik Slavlar ortasında ortaya çıkmış, ancak 1800’lerin ortalarından itibaren Rus Çarlık idaresi tarafından sahiplenilmişti. Çarlık idaresinin Kırım savaşındaki bozgundan sonra Ortodoksluk kartını kullanması yasaklanınca Panslavizme sarılmış ve Slav birliğinde önceliği Ortodoks Slavlara vermişti. Bu siyasetinde sonlu da olsa kimi muvaffakiyetler elde etti (fiyaskoları da bol oldu). Rusya’nın muvaffakiyetinin en önemli iki nedeni vardı. Birincisi, Slav halkları birbirlerine nispeten yakın coğrafyada yaşıyordu ve etkileşimleri vardı. İkincisi ve daha önemlisiyse Rusların bu politikayı güdecek siyasi, ekonomik, askeri güçleri ve geniş bir uzman takımları vardı. Bizde bu imkânların pek azı olduğu için Avrupa Birliği, Türk dünyasını da Türkiye aleyhine döndürmeye başladı.
Türkiye açısından en temel öncelik alışılmış ki mevcut sonlar içindeki Türk vatanı. Ancak bunun ötesinde, etraf bölgelerdeki Türk kökenli halkların durumuyla ilgilenmek Türkiye açısından da değerli.
İşte bu dış Türkler ortasında bu vakte kadar en az gündeme gelenlerden biri (fakat şu anda en fazla dert yaşayanlardan biri), iki hafta evvel kelamını ettiğimiz Moldova’daki Gagavuz Türkleri. Hatırlayacağımız üzere Moldova’daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi Başkanı Yevgeniya Gutsul, Türkiye ziyareti öncesinde gözaltına alınıp tutuklanmıştı. Mahkeme, sonra bu tutukluluğu konut hapsine çevirdi. Gutsul’a yönelik suçlamalar konusunda birşey söyleemesek de sıkıntının Gutsul ile hudutlu olmadığı, Moldova idaresinin, Gagavuzların özerkliğini kısıtlama uğraşında olduğu görülüyor. Nitelikim evvelki gün Moldova Anayasa Mahkemesi, Gagavuz Türklerinin savcı tayini konusundaki yetkilerini iptal etti (önceden Gagavuz Yeri’ndeki savcı, Moldova ve Gagavuz makamları tarafından ortaklaşa belirleniyordu). Gagavuz ileri gelenleri, bütün bu olanların, Gagavuzların özerkliğinin sonunun başlangıcı olduğunu söylüyor. Gagavuzların birden fazla Rusya’ya yakın çizgide olduğu için Moldova idaresinin bu olanları Batılı ülkelere, Rus yayılmacılığına karşı çaba üzere gösterdiği görülüyor. Bu bölge Orta Asya’dan farklı olarak Türkiye’ye yakın olan ve Türkiye’nin tesirinin daha fazla olduğu bir coğrafya. O nedenle Avrupa’nın barut fıçısı olan bu bölgesinde istikrar olabilmesi için Türkiye’nin Gagavuzlar konusunda daha fazla tartısını koyması hem mümkün hem de gerekli.
