Türkiye’nin yükseköğretim çıkmazı: Üniversitelerdeki tek adam atamaları
FETÖ’nün 15 Temmuz 2016 tarihindeki hain darbe teşebbüsünden sonra Türkiye’de OHAL ilan edildi ve Kanun Kararında Kararnameler (KHK) yayımlanmaya başladı. KHK’ler ile yükseköğretimde kıymetli gelişmeler yaşandı ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda değişiklikler yapıldı. 2016 yılında çıkan 676 sayılı KHK’ye göre üniversitedeki rektör seçimleri kaldırıldı ve “Devlet üniversitelerinde rektör Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından önerilecek, profesör olarak en az üç yıl vazife yapmış üç aday ortasından Cumhurbaşkanınca atanır” kararı alındı.
2018 yılına gelindiğinde ise 703 sayılı KHK yayımlandı ve ortaya “Devlet ve vakıf üniversitelerine rektör, Cumhurbaşkanınca atanır. Vakıflarca kurulan üniversitelerde rektör ataması, mütevelli heyetinin teklifi üzerine yapılır” kararı çıktı. CHP, KHK’leri AYM’ye taşıdı ve AYM 703 sayılı KHK’de yer alan rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasına ait düzenlemeyi, Anayasa’ya muhalif bularak iptal etti. Karar 4 Haziran 2024 tarihinde Resmî Gazetede yayınlandı. İptal kararının yürürlüğe girmesine iki haftalık bir müddet kaldı. İktidar ise geçen hafta Meclis’e yeni bir yasa teklifi sundu. Sunulan torba yasa teklifi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a; YÖK üyesi ve üniversite rektörü atama manasında tam yetki getirilmesini içeriyor.
‘İSTİŞARESİZ OLMAZ’
CHP Yükseköğretimden Sorumlu Ulusal Eğitim Gölge Bakan Yardımcısı Prof. Dr. Armağan Erdoğan, dün TBMM Plan ve Bütçe Kurulu’nda görüşülen torba maddedeki cumhurbaşkanına KHK ile verilen rektör atama yetkisine ait Cumhuriyet’e açıklamalarda bulundu. 208 üniversitenin, 7 milyondan fazla üniversite öğrencisinin ve 190 bin civarında öğretim elemanının bulunduğu bir yükseköğretim sisteminde var olan meselelerin tüm bileşenlerle yapılacak istişareler ile çözülmesi gerektiğine dikkat çeken Erdoğan, kelam konusu sıkıntıların 35 unsurluk bir torba yasa teklifine iliştirilmesinin uygun olmadığını belirtti.
‘1982 ANAYASASI’NDA BİLE BİLİMSEL ÖZERKLİĞİNİ TEMİNAT ALTINDAYDI’
Getirilen teklifin 6. unsurunu pahalandıran Erdoğan, “Yasalaştırılması teklif edilen unsur Üniversitelerarası Kurul’un (ÜAK) yaptığı seçimi fonksiyonsuz hale getiriyor ve YÖK üyelerinin tamamını Cumhurbaşkanının atamasına imkân veriyor. Bu haliyle hem YÖK’ün hem ÜAK’ın aktif ve verimli çalışmadığına dair çok sayıda tenkit uzun yıllardır sürerken bu durumu düzgünleştirmek yerine akademik öz idare sistemlerini ve karar verme süreçlerini devre dışı bırakmak manasına geliyor” dedi.
Yasa teklifinin münasebetinde üniversite özerkliğine dair tek bir tabire bile yer verilmediğini kaydeden Erdoğan, “Rutin bir süreçmiş üzere ‘Diğer kamu yöneticilerinin atama adaplarıyla uyumlu’ olması için rektör atamalarının da Cumhurbaşkanı tarafından yapılmasını amaçlıyor. Bu münasebet çok açık bir halde üniversitelerin anayasal statüsünü göz arkası eden bir yaklaşımı sergiliyor. Meğer 12 Eylül Askeri darbesi sonrasındaki ortamın şartlarını yansıtan 1982 Anayasası bile üniversitelerin bilimsel özerkliğini garanti altına almıştı. Üniversiteler herhangi bir kamu kurumu olmadığı üzere rektörler de herhangi bir kamu kurumu yöneticisi değillerdir” diye konuştu. Erdoğan, kelam konusu yasa teklifinin sıradan bir idari bir düzenleme olarak değerlendirilemeyeceğinin altını çizdi.
‘EN ALT SIRALARDAYIZ’
Avrupa Üniversiteler Birliği (EUA) Üniversite Özerklik Karnesi’nde Türkiye’nin; yönetimsel, mali ve akademik özerklik alanlarında Avrupa ülkeleri ortasında en alt sıralarda yer aldığını belirten Erdoğan, geçen yıl düzenlenen ve YÖK Başkanı Erol Özvar’ın da katıldığı Avrupa Yükseköğretim Alanı (EHEA) Bakanlar Konferansı’nda, yükseköğretim alanına ait kabul edilen bildirgedeki, “Akademik özgürlüklerin teminat altına alınması, yükseköğretim kurumlarının dış müdahalelerden bağımsız olarak işleyebilmesi ve kendi siyasetlerini belirleyebilme yetkisine sahip olması, öğrencilerin ve akademisyenlerin karar alma süreçlerine etkin bir halde katılması, akademik etik ve dürüstlük prensiplerinin kurumsallaşması, yükseköğretimin kamu faydasına hizmet eden bir faaliyet olarak tanınması, devletin, yükseköğretimin özgür biçimde sürdürülmesini teminat altına alma yükümlülüğü” sözlerini anımsatarak, “Türkiye’nin de taraf olduğu bu bildirge, ülkemizin yükseköğretim sisteminde demokratik ve kapsayıcı bir ıslahat yapma sorumluluğunu güçlendirmektedir. Lakin Meclis gündeminde yer alan yeni yasa teklifi, bu temel kıymetlerin külliyen çelişmektedir” dedi.
‘ŞEFFAF SÜREÇLERLE BELİRLENMELİ’
Meclis’e sunulan bu teklifin üniversiteleri sıradan kamu kurumları olarak yapılandırmayı hedeflediğini aktaran Erdoğan, “Yükseköğretim sistemi liyakat, iştirak ve kamu faydası aslına nazaran yine yapılandırılmalıdır. Rektörlük, üniversitenin akademik kimliğini temsil eden bir vazifedir. O nedenle öğretim elemanları, öğrenciler, idari işçi ve mezunların katıldığı şeffaf süreçlerle belirlenmeli; YÖK üyeleri ise üniversitelerin yapısal, coğrafik olarak temsiliyetine, akademik uzmanlık alanlarına, cinsiyet istikrarına ve bilimsel ve idari muvaffakiyet kriterleri doğrultusunda seçilmelidir. Üniversitelerin siyasal müdahalelerden arınmış, bilimsel bedellere dayalı kurumlar olarak varlıklarını sürdürebilmeleri, sırf akademi için değil, demokratik toplumun tüm kesitleri için temel bir gerekliliktir” tabirlerini kullandı.
