İzmir’de, doğunun kapısında Haçlılar!
Dağlarında çiçekler açan İzmir ne günler görmedi ki!
İzmir uğruna ne yürekler yanmadı ne acılar çekilmedi!
Kimi vakit kan oluk oluk aktı!
Yüz yıl evvel de yedi yüz yıl evvel de!
Körfezin evvelden yosun kokan denizi farklı dinden, farklı lisandan, farklı kültürlerden insanı kendine çekti.
Uzun yıllar komşu oldular, dostça yaşadılar.
Bu toprakları yurt edinenlere dışardan yapılan akınlar daima canını yaktı İzmirlilerin.
Direndi. Bazan kazandı bazan kaybetti.
***
Bir vakitler sadece Anadolu topraklarını ezmedi, İzmir’i de zapt etti Avrupa’nın Haçlı orduları.
Anadolu, Doğu ile Batı ortasında bir köprü, İzmir de onun batı ucunda bir limandı.
Buradan yola çıktın mı varamayacağın, göremeyeceğin, alışveriş yapamayacağın yer yoktu!
Türklerin, çeşitli milliyetten oluşan Haçlılarla müsabakası, Bizans’ı 1071 Malazgirt Savaşında yenip Anadolu’ya yayılmaya başladıkları süreçte oldu.
Görünür maksatları Müslümanların eline geçmiş olan, Hıristiyanlığın doğduğu, Hz.İsa’nın kenti Kudüs’ü ele geçirmekti ancak gerçekte niyetleri Doğu’nun zenginliklerini talan emekti.
Sert bir ceviz vardı önlerine çıkan. Savaşmaya alışkın!
Bu süreç yaklaşık üç yüz yıl sürdü.
Petras S.Mekhtidis’in Krommidokastro-Soğan Kale isimli kitabından
***
Türklerin Anadolu’ya yığınsal girişi Büyük Selçuklu Devletiyle başlar.
Adı bu devlete verilen Selçuk Bey, Orta Asya’da Aral Gölü’yle Hazar Denizi ortasındaki topraklara hükümran olan Oğuz Türklerinin Kınık boyundandı (901-1090).
Bölgedeki Müslüman Oğuz uzunluklarını birleştirmeyi başaran Selçuk Bey ismini taşıyan devletin temellerini atmıştı.
Bu ortamda, Prof.Faruk Sümer’e nazaran Müslüman olmuş Oğuzlara, başka soydaşlarından ayırt etmek için ile Türkmen denmeye başlanmıştı.
Kullanımı gitgide yaygınlaşan Türkmen tarifi, 13. yüzyıldan itibaren büsbütün Oğuz isminin yerini almıştı.
Yayıldığı alan Orta Asya’dan, İran’a, Kuzey Mezopotamya’ya kadar uzanan Büyük Selçuklu Devletinin kurucusu ise Selçuk Bey’in torunu Tuğrul Bey’dir (990-1063).
Tuğrul Bey-Zafername’den-15.yüzyıl
Tuğrul Bey, 1015’den itibaren Türkmen Gazilerin Anadolu’ya akınlar yapmalarını teşvik etti. “Gaziler” İslam dinini yaymayı maksat edinmiş savaşçılar, bir çeşit şövalyelerdi.
Yeni yurtlar arıyordu Türkmenler. Doğudan Moğollar sıkıştırıyor, Orta Asya onlara dar geliyordu.
Anadolu’nun bitek ovaları, serin yaylaları, ıssız dağları ise savaşlarla, salgın hastalıklarla büyük ölçüde boşalmıştı.
Kalanlar da Bizans’ın aç gözlü mahallî beyefendilerinden, “Tekfurların” zulmünden bıkmıştı.
Çocuğu olmayan Tuğrul Bey 1063’de ölünce, ağabeyi Davet Bey’in oğlu Alpaslan Selçukluların başına geçti.
Sultan Alpaslan’ın ordusu 1071’de Malazgirt Savaşını kazanıp Türklerin Anadolu’ya siyasal olarak da hükümran olmalarının önündeki Bizans Devleti mahzuru aşılınca, Anadolu’da Türkmen göçleri ve yerleşimleri sayısal olarak süratle arttı.
Anadolu’ya dalan Selçuklu komutanlarından, Artuk Bey, Konstantinopolis/İstanbul merkezli Bizans İmparatorluğunun ordusunu 1074’te Buanes/Sapanca’da (Kocaeli) yendi.
Yüz binden fazla Türkmen’i, İzmit’ten Üsküdar’a kadar olan alana yerleştirdi.
Artuk Beyin oğlu Necmeddin İlgazi Bey daha sonraları Mardin, Harput Hasankeyf etrafında Artukoğulları ismiyle anılan bir beylik oluşturmuştu.
Bugün Mardin’de onların ismini taşıyan bir üniversite var.
Artuk Beyin fethettiği Kocaeli-Bursa bölgesine 1077 yılında, Tuğrul Beyin amcasının oğlu Kutalmışoğlu Süleyman Şah, İznik merkezli Anadolu Selçuklu Devletini kurdu.
Demek, Orta Asya’dan gelen Türkler 6 yılda Anadolu’nun dört bir yanına, ta Marmara Denizine, İstanbul kapılarına kadar dayanmışlardı.
***
Öte yandan, bu süreçte, Oğuzlar’ın “Çavuldur” uzunluğuna mensup olan ve ismi bir “başbuğ” olarak da kaydedilen Çaka/Çakan Bey de Ege Denizi kıyılarında at koşturuyor, yelken açıyordu.
Bir orta Bizans’a esir düştüğü ve orada Helen kültürünü öğrendiği için bazıları tarafından Türk olmadığı ileri sürülmüştü.
Malazgirt savaşından on yıl sonra, 1081’de, Türklerin İzmir diyeceği Smirni’yi 8000 Türkmen yiğidiyle zapt etti Çaka/Çakan Beyefendi. Bizans’ın elinden aldı.
Kentin Rumları ekseriyetle deniz kıyısında yaşarken, göçle gelen Türkleri, Rumların “Pagos” dediği Kadifekale eteklerine yerleştirdi.
İzmir’in mükemmel körfezine hakim doruktaki antik çağlardan kalmış Kadifekale’yi kendine üs edindi.
Denizden eski İzmir ve Kadifekale- 1800’ler
***
Çaka/Çakan Bey’in, değişik kültürlere sahip insanların bir ortada yaşadığı/yaşayacağı bu kente yerleşmesiyle İzmir tarihinde yeni bir yaprak açılıyordu.
İzmir’in kıyısıyla, zirvesiyle Türklerin eline yönetimsel olarak birinci geçişiydi bu!
Körfezin köpüklü dalgalarına bakan Kadifekale burçlarında Çavuldur Türklerinin tamgasını taşıyan bayraklar dalgalanıyor olmalıydı artık.
Çavuldur Türkmenlerinin Tamgası
Ege Denizinde Bizans’a, Cenevizlilere (İtalyan Cenovalılar), Rodos Şövalyelerine kök söktürdü, gemileriyle, leventleriyle Çaka/Çakan Beyefendi.
Ancak bu muvaffakiyetleri kıskançlık yarattı. Öteki Türkmen beyefendileri tarafından kendilerine rakip görüldü mavi suların yiğidi.
Anadolu’nun birçok yerine hâkim olmuş Konya merkezli Anadolu Selçuklularının Sultanı onun güçlenmesinden rahatsızdı.
Bu devletin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah oğlu I.Kılıç Aslan (1079-1107), davet ettiği ziyafette Çaka/Çakan Beyefendisi öldürttü. (1092).
Çaka Bey’in İstanbul Deniz Müzesindeki büstü
Çok kolay birlik olup çok kolay birbirine düşebiliyor insanlar!
Yükselen birinin ayağından aşağı hakikat çekmek ne kadar makûs bir huydur!
İktidar uğraşı fazilet arayan insanlığın en büyük zayıflıklarından biri olmalı!
****
Türklerin Anadolu’ya yerleşmeleri, Suriye ve Filistin’deki aktiflikleri, gözlerini Bizans Devleti’nin merkezi Konstantinopolis’e/İstanbul’a dikmeleri Bizans’ı ve Avrupa’yı huzursuz ediyordu.
Aralarında derin dinî uyuşmazlıklar olmasına karşın Ortodoks Bizans’a İmparator olan I.Aleksios (1081-1118) Türk tehdidine karşı merkezi Roma-Vatikan olan Katolik Papalıktan yardım istedi.
I.Aleksios Komninos
Papalık Hristiyanlığın Katolik, Bizans ise Ortodoks mezhebindendi.
Neredeyse düşmandılar birbirlerine lakin, Türklerin onlara saldıracağı kaygısıyla bir ortaya gelmenin usullerini aramaktan da kaçınmıyorlardı.
Düşman kardeşlerin, Katolik ve Ortodoks Hıristiyanların ortak düşmanı artık Türkmen beyleriydi.
***
O yıllarda, İ.S.11-13.yüzyıllarda Katolik Papalık, Avrupa’nın Hristiyan dünyasında hem dini hem de siyasi açıdan çok güçlü ve tesirli bir kurumdu.
Türklerin sonlarını zorladığı Bizans Devleti kendi sıkıntısıyla kavrulurken, Avrupa içten içe kaynıyordu.
Geniş topraklara sahip, köylüleri boğaz tokluğuna çalıştıran Feodal aileler birbirleriyle savaşıyor, şövalyeler kılıçlarıyla ortalığı kasıp kavuruyordu.
Bununla bir arada İspanya’da ve Sicilya’da oluşmuş Müslüman İdareleri yıkmak, İslam’ı buralardan kovmak için de vakit zaman birlikte davranıyorlardı.
Bu bağlamda, o devir Katolik Hıristiyanların Papası olan II.Urbanus (1088-1099) Avrupalı Hristiyanları Hz.İsa’nın yurdu Kudüs’ü fethetmek için birliğe çağırdı.
II.Urbanus Clermont Kurulu’nda dua ediyor
Amaçlarından biri kendine bağlı olmayan Hıristiyanları kontrolü altına almaktı.
Üstelik 1094 yılında, nüfusu durmadan artan Avrupa’da görülen şiddetli kuraklık; açlık ve sefalete, salgın hastalıklara neden olmuştu.
1094 Kasım ayında Fransa’nın Clermont kentinde 300 kadar din adamının iştirakiyle bir toplantı düzenledi Papa II.Urbanus.
Hristiyanları tek bir bayrak altında toplanmaya ve Hıristiyanlar için kutsal olan toprakları “Müslümanların elinden kurtarmak için savaşma” davet etti.
Bu davete uymak için şartlar çok uygundu.
Sıkılmış toplum yeni gayeler arıyordu.
Köylüler akın akın bu isteğe katıldılar. “Din adına” güçlü ve masalsı doğuyu zapt edeceklerdi.
Feodal Kontlar ve Dükler maddi kazanımlara ve hükmedecekleri yeni topraklara sahip olacaklardı.
Zenginlik ve onu amaçlamak daima insanların başını döndürüyor!
***
Keşiş Peter birinci Haçlı Seferi için dua ediyor – James Archer’ın resmi
Yoksul Hristiyan köylüler, soğuk Avrupa ülkelerinden kalkıp, önlerine düşen Hükümdarları, Kontları, Dükleri, Din adamlarını ve Şövalyeleri izlediler, Anadolu ve Akdeniz üzerinden Orta Doğu’ya saldırdılar.
Önemli ölçüde tecrübesiz erkeklerin, bayan, çoluk çocuğun katıldığı bu birinci Haçlı seferine Avrupa’da “Halkın Haçlı Seferi” denilecekti.
Bayraklarının üzerindeki simge Hz.İsa’nın çarmıha gerildiği “Haç”tı.
İnandırılmış halk öteki bir halkı, halkları ezmeye koşuyordu!
Sonuçta, fakir topluluklar öteki fakirleri öldürmeye gidiyordu.
Açlık beşere neler yaptırmaz ki!
Böylece oluşan büyük bir ordu 1 Ağustos 1096’da Avrupa’dan yola çıktı.
Anadolu’dan geçerken Türklerin şiddetli karşı koyuşuna, güçlerinin zayıflamasına karşın Haçlılar 1099 yılında Kudüs’ü ele geçirmeyi başardılar.
Urfa Kontluğu ve Kudüs Krallığı ismiyle bölgede Haçlı idareleri kurdular.
Haçlı Seferlerine son verdiren muhtemelen Türklerin yeni örgütlü gücü, yaman savaşçı Osmanlıların Anadolu ve Avrupa’da artan etkisiydi.
***
1092’de soydaşları tarafından öldürülen Çaka/Çakan Bey’in kurduğu küçük İzmir Beyliği, I.Haçlı Seferi sırasında Anadolu’ya giren Haçlılar tarafından 1097 yılında yıkıldı.
İzmir’i ve etrafını talan eden Haçlılar sonra kenti Bizanslılara teslim etti.
Bölgeye yerleşmiş Türkmenler Haçlı askerlerinin akınlarından korunmak için dağlara yanlışsız çekildi. Bereketli toprakları terk etmedi.
***
Smirni/İzmir’i daha evvel bir defa Türklere kaptıran Bizanslılar kenti, karadan ve denizden gelen akınlara karşı korumak, kolay savunmak için iç limanın girişine bir kale inşa etti.
1905 Goad yangın sigorta kurumunun haritasında kırmızı çizgi ile 1836 ‘da Graves’e, mavi çizgi ile 1850’de Storari’ye nazaran St.Peter Kalesi’nin; Kızlar Ağası Han, Hisar Cami ve Meydanı, Selvili Han’la birlikte konumu
12.yüzyılda yapılan bu kaleye “Neon Kastron=Yeni Kale” dediler.
150 yıl kadar Bizans’a ilişkin kalan Smirni/İzmir 1261 yılında, Akdeniz ticaretinde büyük tartısı ve denizlerde kıymetli bir silahlı güce, donanmaya sahip olan tüccar Cenevizlilerin idaresine terk edildi.
Yöreye yerleşmiş Türkmenler de onların buruğu altındaydı artık.
Şövalyelerin konuşlandığı Kale’ye Cenevizliler, Hıristiyanlığın 12 Havarisinde biri olan “Saint Peter”, “Sen Pietro”nun ismini verdiler. Tıpkı isimle bir kilise yaptılar Kale içine.
Daha sonraları Smirni/İzmir, küçük liman girişindeki kale Türklerin eline geçince burası “Liman Kalesi, Okçu Kalesi” olarak adlandırılacaktı.
Aynı vakitte doruktaki “Yukarı Kale”den, “Kadifekale”den ayırmak için ona “Aşağı Kale” de denecekti.
İzmir Rumları, üçgen halindeki pozisyonundan ötürü kaleye “Soğan Kale” “Krommidokastro” da diyorlardı.
***
Bu süreçte doğudan gelen Moğol baskısı, iç karışıklıklar sonucu 1308’de Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmış, ülkede yer yer yeni Türkmen Beylikleri ortaya çıkmıştı.
Aynı yıl, öbür Türkmen beyefendilerin yanında Anadolu’nun fethine katılan Aydınoğlu Mehmet Bey, 1308’de Bizans’ın elinden aldığı Birgi’de (Ödemiş-İzmir) kendi bağımsızlığını ilan etti.
Aydınoğulları Beyliği, en parlak yıllarında (1315-1375)
Verimli Menderes Ovalarında taş eksen biterdi.
Deniz ise elini uzatıp tutacağı kadar yakındı!
Tam yaşanacak, vatan olacak yerlerdi buraları.
Ancak binlerce yıl elden ele geçen bu topraklara tutunmak kolay değildi!
Yöreye kısa vakitte yeterlice hâkim olan Mehmet Bey İzmir’in doruğundaki Kadifekale’yi zapt etmiş lakin 1097’de Haçlılar tarafından ele geçirilen deniz kıyısındaki Liman/Okçular Kalesi’ni alamamıştı.
İzmir’in iç taraflarında, üstlerde Türkmenlerin yerleşik olmasına rağmen Aşağı/Liman Kalesi, münasebetiyle Smirni/İzmir hala Hıristiyanların elindeydi.
Aydınoğlu Mehmet Bey’den sonra beyliğin başına geçen oğlu acar Umur Bey iki yıllık bir kuşatmadan sonra 1329’da “Aşağı Kale’yi, Liman Kalesi”ni fethetti.
***
Üst (Kadifekale) ve Aşağı (Liman/Okçu) Kale’nin Türklerin eline geçmesi onlarca yıldır Orta Doğu’ya saldıran, Akdeniz’i kendi gölleri üzere kıymetlendiren Hıristiyanların alışılmış ki hiç güzeline gitmemişti.
Yıllardır karadan; Anadolu’dan, denizden; Akdeniz ve Ege Denizinden Kudüs’e gerçek taşınan Haçlı Orduları için Smirni/İzmir değerli bir duraktı.
Kent Anadolu’nun batı kıyısında, sefer yolunda korunaklı ve çok kullanışlı bir limana sahipti.
Aynı vakitte tüccarlar için uğrak yeriydi. Güçlü ovaların yanı başındaydı.
Üstelik Aydınoğlu Umur Bey yürüttüğü korsanlık faaliyetleriyle Akdeniz, Ege, Marmara Denizi kıyısındaki Hıristiyan kentlerini vuruyor, haraca kesiyor, gemileri yakıyordu.
Umur Bey, Birgi’deki heykelinden
Haçlılar burasını Türkmenlerden geri almalı ve kendi çıkarlarına uygun kullanmalıydı!
***
İzmir’in Hıristiyanlar tarafından yine ele geçirilme istemi Avrupa’da da kıymetli siyasal hususlardan biri olmuştu.
Siyaset esasen çok karışıktı Avrupa’da.
Papalığın toplum üzerindeki yükünü bilen Fransa Hükümdarı VI. Philippe (1293-1350) Katolik Kilisesi üzerinde daha fazla denetim sahibi olmak maksadıyla Papalık Merkezini Roma’dan, Fransa’da Rhone ırmağı kıyısında bir kent olan Avignon’a taşımıştı.
Fransa ile İngiltere ortasındaki ünlü “Yüz Yıl Savaşları” denilen kanlı savaşlar VI.Philippe vaktinde başlamıştır.
Bu ortamda Fransa’da ekonomik zorluklar ve salgın hastalıklar aldı yürüdü.
1347-1351 yılları ortasında Avrupa’yı kasıp kavuran “Kara Veba” salgını, Fransa’da yüz binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden oldu.
Veba varlıklı yoksul ayırmıyordu.
Ekonomik ve toplumsal meseleler can yakıcı, yok edici hale gelmişti.
Fransa Hükümdarı VI.Philippe
***
Bu sıralarda İzmir Limanını üs olarak kullanan Aydınoğlu Umur Bey Girit’i, Rodos’u, Eğriboz’u, başka Ege Adalarını, Mora yarımadasını, Trakya kıyılarını vuruyordu.
Güçlüydü. İzmir üzere bir mücevherin sahibiydi.
Avrupa ile yaptığı ticari muahedeleri kendi lehine bozuyor, dıştan gelecek malların gümrük vergisini yükseltiyordu.
Hububat ihracını engellemesi Avrupa’da önemli dertlere neden olmuştu.
Aydınoğulları’nın tamgası
Hatta o kadar ataktı ki genç Umur Bey, Bizans’taki taht kavgalarında taraf oluyor, çatışmalara karışıyordu.
Bu ortamda Bizans, Rodos ve Kıbrıs’tan gelen otuz gemilik bir Haçlı donanmasının Eylül 1334’de İzmir’de karaya çıkma teşebbüsü, Liman Kalesi’ne saldırması, Birgi’de yaşayan babası Aydınoğlu Mehmet Bey’i ziyarete gitmiş Umur Bey daha İzmir’e gelmeden adamları tarafından püskürtülmüştü.
“Sancta Unio” (Kutsal Birlik) ismi verilen saldırgan Hıristiyan birliğin iştirakçileri ortasında Bizans İmparatoru III. Andronikos Palaiologos ve Fransız Hükümdarı Valois’li VI. Charles vardı.
Türkmenlerin elindeki İzmir, Ege ve Akdeniz’de istedikleri üzere yelken açan Hıristiyanların yoluna taş konmuştu!
Birgi’den İzmir’e dönen Umur Bey üzerine yürüdüğü düşmana karşı kazandığı çatışmalarla bu tehdidi büsbütün ortadan kaldırdı. Haçlı topluluğu geri çekildi.
İzmir Liman Kales’inin kuşatılmışlığını gösteren temsili bir resim
***
Aynı vakitte Farsça yapıtları Türkçeye çevirecek kadar “münevver” bir kişi olan Umur Bey’in Ege Denizi etrafındaki aksiyonları bundan sonra da sürdü.
Bizanslılar ortasındaki taht hengamesine karışmaktan çekinmedi.
Umur Bey’den çok rahatsız olan ve onunla bir türlü baş edemeyen, Akdeniz adalarına konuşlanmış Latinler; yani Fransız, İtalyan, İspanyol beyefendiler ve onların saçakları, Fransa’da Avignon’da bulunan Papa VI.Clemens’e baş vurarak Umur Bey’e karşı yeni bir Haçlı Seferi düzenlemesini istediler.
Dini önderlerin kelamı ağır olurdu ve dinlenirdi!
Papa VI.Clemens bu teklife uydu.
Papa VI.Clemens
Ağustos-Eylül 1343’de verdiği söylevlerle Papa Venedikliler, Cenevizliler, Rodos Şövalyeleri, Kıbrıs’taki Fransız asıllı Lusignan (Lüzinyan) Krallığı ve Ege bölgesinin öbür birtakım küçük Latin beyefendilerin güçlerini bir ortaya getiren bir Avrupa filosu oluşturulmasını teşvik etti.
Seferin ana nedeni ticari görünüyordu lakin kendisi bir Ortodoks olan Bizans İmparatoriçesi Anna bu türlü bir birliğin, Türklerin Batı Anadolu’da, Ege Denizindeki gücünü kırmasını umuyor, Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleşmesine yardımcı olmaya kelam veriyordu.
Sonunda Venedik, Ceneviz, Kıbrıs Krallığı, Rodos Şövalyeleri ve Ege Denizindeki Naksos Adası Dükünün güçlerinin katıldığı aktif bir Haçlı donanması meydana getirildi.
***
Papa VI.Clemens, İstanbul’un Latin/Fransız Patriği Metropolit Henri d’Asti’yi bu donanmanın başına atadı.
Genovalı (Ceneviz) Sakız Adası Dükü Martino Zaccaria’yı da Henri d’Asti’nin buyruğunda, donanmanın genel kaptanlığına getirdi.
Bu arada Umur Bey, bir kısım askerlerini ve kolcularından Ahad ile İlyas Bey’i, Trakya’da süren Bizans iç hengamesinde görevlendirdiğinden İzmir’in Liman Kalesi zayıf bir güçle korunuyordu.
Henri d’Asti komutasındaki Haçlı Donanması ani bir baskınla İzmir’in Liman Kalesi’ni ele geçirdi (28 Ekim 1344).
Umur Bey İzmir’in yüksek yerlerine, Kadifekale’ye, iç bölümlere hakikat çekildi.
Sakız Adası Dükü Martino Zaccaria’nın kendi ismine bastırdığı para
İlk sefer bu türlü bir ağır kayıp yaşıyordu yavuz savaşçı Aydınoğlu Umur.
Kale’yi geri almaya çabaladı ancak sonuç çıkmadı. Tekrar de kuşatmaktan da vaz geçmedi.
Bu ortada Patrik Henri d’Asti kışı geçirmek için karşı kıyıya, Atina’nın karşısındaki Eğriboz adasına gitmiş, İzmir’de Umur Bey tarafından Aşağı Kale’ye kıstırılmış Latin/Haçlı Şövalyelerinin yardım istemesi üzerine çabucak geri dönmüştü.
Etrafı sarılmış Kale’ye zorla girebildi.
***
Kuşatmayı kırmak için Latinlerin 17 Ocak 1345’de Kale dışına, Türkler üzerine yaptığı saldırı Umur Bey tarafından başarısızlığa uğratıldı. Ramazan günleriydi.
Ancak Latinler çabucak Kale’ye, geri çekilmedi.
M.Kenneth Setton’un verdiği bilgiye nazaran, Henry d’Asti Liman Kalesi dışında, kentte harabe haline gelmiş bir kilisede Latinlerin ileri gelenleriyle bir toplantı düzenlemişti.
Umur Bey, Hıristiyan önderlerin bir ortada bulunduğu toplantının haberini alınca erleriyle birlikte kiliseye saldırdı.
İzmir’de Okçu Kalesi’nde Venediklilerle Türklerin savaşı. Yıl: 1343-1351. Giuseppe Lorenzo Gatteri’nin bir temsili resmi. 1863
Başta Patrik Henry d’Asti olmak üzere Haçlıların üst seviye yöneticilerinden Sakız Adası Dükü Martino Zaccaria, Venedikli Kumandan Pietro Zeno ve öbürleri öldürüldü.
Ancak bu toplu kırıma rağmen Haçlılar Smirni’nin Liman Kalesi’ni Türklere vermedi. Direndi.
Ne de olsa hem kendi ticari çıkarlarını hem de yüz yıllardır bu topraklarda yaşayan ve onlarla tıpkı Hıristiyanlık inancına sahip insanları ve inançlarını koruduklarını düşünüyorlardı.
Tabii ki yerli Hıristiyan halkın büyük kısmı yüzlerce yıldır burada var olmuş insanların torunlarıydı.
Umur Bey Liman Kalesi’ni alamamasına karşın, komşu Manisa yöresinin hükümranı Saruhanoğlu Süleyman Bey’in de desteğiyle Ege Denizi, Trakya ve Balkanlardaki etkinliklerini sürdürdü.
Karadan hücumlarla Kale’deki Latin savaşçıları yıpratmayı da ihmal etmedi.
Smirni/İzmir
***
Smirni/İzmir’deki Hıristiyanların yardım davetlerine uyan Papa VI.Clement yeni bir Haçlı gücü oluşturdu.
Başına Fransız kökenli Viyanalı Kont Dauphin II.Humbert’i getirdi.
Kont II.Humbert
Mayıs 1345’de, Papalığın topladığı 26 kadırgadan meydan gelen bir filo ile Marsilya’dan ayrılan II.Humbert Rodos Adası açıklarında Cenevizlilerin saldırısına uğradı.
Latinler de vakit zaman birbirleriyle geçinemiyor, dalaşıyorlardı.
Kendini güçlü gören kazanılacak geliri diğerleriyle paylaşmak istemiyordu.
Venediklilerin ortaya girmesiyle sorun çözüldü.
II.Humbert Ege’deki korsanları temizleyip Midilli Adasına kadar geldi.
Haziran 1346 İzmir kıyılarına çıktı.
Bu süreçte, kısa bir mühlet evvel Cenevizlilerin ele geçirdiği Sakız Adası’nı üs olarak kullandı.
Umur Bey bölgedeki Türkmenlerden topladığı savaşçılarla Kadifekale ile Liman Kalesi ortasındaki düzlükte, bugünkü “İzmir-Çankaya” etrafında Haçlıları karşıladı.
Yaşanan kanlı savaşta her iki taraf da kesin bir üstünlük sağlayamadı.
Türkleri yöreden silemeyeceğini anlayan II.Humbert Rodos’a döndü.
1346 yılı sonuna kadar Ege Denizinde Umur Bey’i etkisiz hale getirmek için birçok başarısız çatışmaya girdi.
Yalnızca 1347 yılının Nisan sonu Mayıs başlarında, Rodos Şövalyelerinin öncülüğünde, Aydınoğulları ve Saruhanoğulları’nın birleşik donanmasına karşı, Çanakkale Boğazı karşısında, İmroz Adası (Gökçeada) yakınlarında bir zafer kazandı.
Bu bağlamda, Smirni/İzmir’in Liman Kalesi’nde yaşayan Hıristiyanların durumunu sağlamlaştırmak için İzmir içlerine ataklar düzenledi.
Haçlıların İzmir yolu
***
Sonunda baktı ki Umur Bey’le baş edemeyecek, denizlerde ticaretin aksamamasını isteyen Rodos Şövalyelerinin de teklifini desteklemesiyle Aydınoğulları’yla bir muahede yapmak istedi.
Rodos Şövalyeleri, Haçlı Seferleri sırasında oluşmuş, “Hospitaliers”, “Savaşta yaralananları iyileştiren” de denilen bir Hıristiyan tarikatının üyeleriydi.
Muhatabı Umur Bey ve ağabeyi Hızır Bey olan muahede taslağına nazaran Liman Kalesi/Aşağı Kale yıkılacak, kent tümüyle Türklere teslim edilecek, buna karşılık Hıristiyanlara, sağlanacak kimi ayrıcalıklarla İzmir’de kalmalarına müsaade verilecekti.
II.Humbert bu türlü bir mutabakat için Papadan müsaade istedi.
Ancak Papa bu uzlaşmayı onaylamadı (1347).
Smirni/İzmir’in Hıristiyan şövalyelerin elinden çıkmasından yana değildi. Bir kavşaktı orası. Onu Türklere bırakmak yenilgiyi kabul etmek demekti.
Bu arada Umur Bey bir kısım askerlerini Saruhanoğlu ile birlikte yeniden Rumeli’ye göndermişti.
Papa muahedeyi kabul etmeyince Şubat 1348’de çatışmalar tekrar hızlandı.
Umur Bey, Aşağı Kale’ye yönelttiği baskıyı düzgünce arttırdı.
Sıkı bir atakla Kale’yi alıp sorunu kökten çözmek istiyordu.
300 yıl evvel buralara gelip yurt edinmiş olsalar da artık buranın yerlisiydi Türkler. Kale’yi savunan Haçlılar/Latinler yabancı.
Dört yıl evvel gafil aldanıp Kale’yi Haçlılara kaptırmak, onurunu çok yaralamış olmalıydı Umur Bey’in!
Rodos’ta üslenmiş St. John/ Hospitalier Şövalyeleri tarikatının iki üyesine ilişkin mermer anıt. Solda, İspanyol Ferdinand de Heredia ve sağda İtalyan Amiral Domenico d’Allemagna. 1376-1396. Eser: İzmir Arkeoloji Müzesi.
O, Anadolu topraklarında Türkler ortasında büyük bir kahraman olarak tanınıyordu.
Ne değerine olursa olsun, deniz kıyısında süzülen Liman Kelesini alacak, Latin Şövalyelerini İzmir’den kovacaktı.
Kuşatma çok şiddetli geçiyordu.
Gözü kara Umur Bey askerin en önünde savaşıyordu.
Ama Liman Kalesi’ni savunan Haçlı/Latin askerleri de yamandı. Yeterli savunuyorlardı Kale’yi.
Surları aşmak için tırmanıp, Kale’ye girmek isterken atılan bir düşman bir okuyla öldü Umur Beyefendi. Mart 1348 idi.
Daha 39 yaşındaydı.
Ne kadar çok olay biriktirmişti erken biten yaşamında!
Savaşla, kanla geçen bir ömür!
Umur Bey’in hayatını yitirmesi üzerine Türkmenler Kale kuşatmasını kaldırıldı.
Dünyadan geçmiş vücudu Aydınoğulları’nın başşehri Birgi’ye (Ödemiş-İzmir) götürülerek babası Mehmet Bey’in yaptırdığı caminin bahçesindeki türbeye gömüldü.
Birgi’deki, Umur Bey’in de yattığı Aydınoğulları Türbesi
Ardından, 1351’de Haçlıların İzmir seferi sona erdi.
Aydınoğulları ile ateşkes yapıldı.
Umur Bey’in ağabeyi, Aydınoğulları’nın başına geçen Hızır Bey 18 Ağustos 1353’de Venedikliler ile bir ticari mutabakat imzaladı.
Papa VI. Clemens tarafından da onaylanan bu muahede Türkmenler aleyhine hayli ağır şartlar getiriyordu.
“Aydınoğulları’nın elindeki bütün iskelelerden alınan gümrük vergisinin yarısı Latinlere verilecekti” bu mutabakat ile.
“Hıristiyan gemileri serbestçe Aydınoğulları limanlarına girebilecekti”.
“Hızır Beyin deniz gücü silahlarını bırakacaktı”.
“Latinler Aydınoğulları Beyliği’nde konsolos bulundurabilecekti”.
Kardeşi Umur Bey üzere dirençli değildi Hızır Beyefendi.
Yenilgiyi kabul etmişti.
Ya da Haçlılara kaşı koyacak gücü beyliğinde görmemişti.
Savaşta olduğu üzere masada da kaybetmişti.
***
Aydınoğlu İsa Bey’in Selçuk-İzmir’de yaptırdığı kendi ismini taşıyan cami
Ve bundan sonra İzmir’e yapılan Haçlı seferleri kesin olarak sona erdi.
İstediklerini almıştı Haçlılar.
Liman Kalesi Latin savaşçıların elinde kalmıştı.
Hıristiyan toplum onların müdafaasında Kale içinde ve etrafında varlığını sürdürecek, ticaret yapacaktı.
Türklere de Kadifekale ve eteklerinde, düzlüklerde kendi varlıklarını pekiştirme kalıyordu.
Belki de bundan sonraki süreç, yeni gelen göçmenlerle birlikte Türkmenlerin bölgede sessiz sedasız daha derin kökler salmasına yarayacaktı.
Aydınoğlu Hızır Bey ve onun oğlu İsa Bey, Umur Bey’in Ege ve Akdeniz’deki ticari ve askersel gücüne bir daha erişemedi.
Onun yerini dolduramadı.
Aydınoğulları’nın Ege Bölgesindeki siyasal varlığı, 1390 yılında, İsa Bey’in kişiliğine dokunmadan ve topraklarının idaresi ona bırakılarak I.Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlılar tarafından sona erdirildi.
Ancak doğudan gelen yeni bir güçlü Türk, Buyruk Timur/Timurlenk, 1402 sonbaharında, Ankara Savaşında Yıldırım Beyazıt’ı yenecek, akabinde Anadolu’yu talan edecekti.
Tabii bu süreçteki gelişmelerden Smirni/İzmir’de hissesini alacaktı.
Timur, Aydınoğulları’nın fethedemediği Liman Kalesi’ni de askeri dehası ve ordusunun savaşkanlığıyla, 2 Aralık 1402’de ele geçirdi.
Timur, Osmanlının egemenliğine aldığı evvelki Türk beyliklerinin yine canlanmasını teşvik etti. Fethettiği Anadolu’da Osmanlının bir daha toparlanamamasını amaçlıyordu.
Oysa, Timur Orta Asya’ya geri döndükten ve orada öldükten sonra, kendi iç taht hengamesini bitirip ayağa kalkmıştı Osmanlı.
Bu beylikleri tek tek tekrar buyruğu altına alacak, bu ortada Sultanı II. Murat 1426’da Aydınoğulları Beyliğini büsbütün sonlandıracaktı.
Artık İzmir’in, bu güçlü coğrafyada Osmanlı Devleti’nin günleri başlıyordu.
Ancak daha birçok sancılı günler yaşayacaktı bu hoş kent.
Körfezin imbatı da lodosu da poyrazı da esip duruyordu.
(Kaynak: İslam Ansiklopedisi ve Wikipedia’nın ilgili makaleleri/// https://www.worldhistory.biz/middle-ages/19088-smyrna-crusade-1344.html/// İsmail H.Uzunçarşılı (1969). Anadolu Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.//www.levaninetheritage.com)
Sefa Taşkın
04.11.2023
Bergama/İzmir
