Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Papanın ölümü ve Ukrayna savaşı
Katolik dünyasında en azından son yüz yıldır papalık makamına gelenlerin birden fazla, Rusya ve Sovyetler Birliği aksisi bir çizgideydi. II. Dünya Savaşı yıllarında Nazi Almanya’sına yönelik ölçülü tutumuyla tanınan ve savaş Nazilerin aleyhine döndüğünde Nazilere fazla baskı yapılmaması için çabalayan Papa XII. Pius, bunun en somut örneklerinden biri. ABD ile Sovyetler Birliği ortasında Soğuk Savaş başladıktan sonra da Vatikan, Moskova’ya karşı gayretin en kıymetli merkezlerinden biri olacaktı. Tıpkı halde 1970’lerin sonlarından tibaren, Katolik Polonya’nın Sovyet tesir alanından çıkmasında (dolayısıyla Avrupa’da Moskova’nın nüfuzunun kırılmasında) değerli rol oynayan -ve kendisi de Polonyalı olan- II. Jean Paul de Vatikan’da Moskova zıddı çizginin en değerli isimlerindendi.
Papa Françesko ise bu çizgiden büsbütün farklı olarak Moskova ile ölçülü ilgiler içindeydi. Bunda Sovyet sonrası Rusya’nın idaresinin (özellikle Putin döneminde) dini ve siyasi açıdan muhafazakârlığı benimsemiş olmasının da değeri büyüktü (Günümüz Rusya’sı, Sovyet mirasını sahiplenmiş olsa da ve Putin, “Sovyetler Birliği’nin yıkılması, yirminci yüzyılın en büyük felaketiydi” demiş olsa da Putin idaresi sosyalist fikre alabildiğine uzak durumda. Hatta, Sovyet Devrimi’ne karşı çıkan muhafazakâr çarlık Rusya’sı kumandan ve düşünürlerinin prestiji, şahsen Putin tarafından iade edilmişti). Katolik dünyasının lideri, günümüz Avrupa’sında kendisi için en büyük tehdidin, gelenekselciliğe karşı çıkan neoliberal, globalleşmeci kıymetlerden geldiğini düşünüyor. Rusya idaresi bu hususta Vatikan’la son on beş yılda büyük bir anlayış birliğine varmıştı. Ayrıyeten Putin’in hem iç siyasette hem de dış siyasette ağır biçimde işbirliği yaptığı Rus Ortodoks Kilisesi, Françesko devrinde Vatikan’la ağır bağa girmiş, Katoliklerin Doğu Avrupa’da Ortodokslar ortasında misyonerlik yapması üzere bahisler ikinci plana atılarak yakınlaşma sürecine geçilmişti. Bunun sonucunda Vatikan, Rusya ile Batılı ülkelerin münasebetlerinin hayli zedelendiği ve Rusya’ya (Kırım’ı işgal etmesinden ötürü) yaptırımların başladığı 2014’ten sonra, Rusya’nın Batı dünyasında karşılaştığı izolasyonu kırmasında ve Rus idaresinin Batı’daki muhafazakâr çevrelerle alakalarının kurulmasında kıymetli rol oynadı.
Moskova’yla Françesko ortasındaki yakınlaşma, Ukrayna savaşında da kendisini gösterdi. Papa Françesko, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini eleştirse de ABD’de Demokratların ve İngiltere idaresinin Rusya aykırısı tutumundan farklı olarak bu savaşın bir an evvel bitmesini savundu ve pek çok kere arabuluculuk önerisi getirdi. Ayrıyeten Putin’i eleştirse de Rusya’yı ve Rus kültürünü övdü. Bu türlü olunca da Ukrayna’nn mevcut idaresinin ve Batı’da Rus aykırısı çizgiyi savunan küreselleşmeci-liberal çevrelerin yansısını çekti. Hatta Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi Başdanışmanı Mihaylo Podolyak, Papa Françesko’nun Kremlin’in propaganda aracı olduğunu söyledi.
Papanın Rusya konusundaki tavrı, Trump idaresinin tutumuyla büyük ölçüde örtüşüyordu (onun vefatının akabinde en hüzünlü bildiri yayımlayanlardan birinin de Trump idaresi ile Kremlin ortasında istikrar kurmaya çalışan Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic olması tesadüf değil). Ancak artık, seçilecek yeni papanın Françesko üzere istikrar yanlısı mı yoksa Rusya’ya karşı çabayı savunan biri mi olacağı (yani İngiliz çizgisini mi savunacağı) tartışılıyor. Hem Ukrayna savaşı hem de Avrupa’daki istikrarlar açısından yeni papanın kim olacağı değerli olacak.
