Dünyada ve Türkiye’de 1 Mayıs’ın tarihi: 1 Mayıs nasıl İşçi Bayramı oldu?

1 Mayıs, 1886’da Amerika’da başlayan sekiz saatlik iş günü uğraşının simgesi olarak doğdu. Vakitle dünya genelinde çalışanların birlik, dayanışma ve hak arayışının sembolü haline geldi. Türkiye’de ise kutlamalar, yasaklar ve direnişlerle dolu bir tarihe dönüştü.

1 MAYIS’IN KÖKENİ: CHİCAGO’DAN TÜM DÜNYAYA

1 Mayıs’ın emekçi bayramı olarak kabul edilmesinin temelleri 19. yüzyıla dayanır. 1886 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Chicago kentinde emekçiler, günde 8 saatlik çalışma hakkı için greve gitti. Bu grev sırasında Haymarket Meydanı’nda düzenlenen barışçıl şov, polisin müdahalesiyle kana bulandı. Yaşananlar dünya kamuoyunun dikkatini çekti. Olaylardan sonra birçok sendika lideri idam edildi.

1889 yılında, Paris’te toplanan İkinci Enternasyonal’de 1 Mayıs, personellerin birlik, çaba ve dayanışma günü olarak kabul edildi. Bu tarihten itibaren 1 Mayıs, dünyanın birçok ülkesinde “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanmaya başlandı.

TÜRKİYE’DE 1 MAYIS: YASAKLAR, KUTLAMALAR, YENİDEN YASAKLAR

Türkiye’de 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü, yalnızca bir emekçi bayramı değil, tıpkı vakitte siyasi iktidarlarla işçilerin uğraşının aynasıdır. Bir yandan coşkulu kutlamalarla tarihe geçen günler, öteki yandan yasaklar, müdahaleler ve baskılarla örülü yıllar… Türkiye’de 1 Mayıs’ın tarihi, tam manasıyla inişli çıkışlı bir uğraş tarihidir.

1923’te Birinci Kutlama: Umutlar ve Engeller

Cumhuriyet’in ilanından evvel, 1923 yılında birinci resmi 1 Mayıs kutlaması yapıldı. İstanbul’da yapılan bu kutlama, emekçi hareketinin örgütlü bir duruş sergilemesinin birinci adımlarındandı. Lakin sonraki yıllarda siyasi baskılar nedeniyle 1 Mayıs kutlamalarına uzun müddet müsaade verilmedi.

1960’lar ve 70’ler: Sendikal Gücün Yükselişi

1960’lı yıllarda sendikaların güçlenmesiyle birlikte 1 Mayıs yine sahneye çıktı. Bilhassa 1976 yılında Taksim Meydanı’nda yüz binlerce kişinin katıldığı 1 Mayıs kutlaması büyük ses getirdi. Lakin 1977 yılına gelindiğinde, tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçen o kara gün yaşandı. Kimliği meçhul şahıslarca açılan ateş sonucu 34 kişi hayatını yitirdi. Bu olay, hem kutlamalara hem de emekçi hareketine derin bir travma yaşattı.

12 Eylül Darbesi ve Uzun Süren Yasak

1980 askeri darbesiyle birlikte 1 Mayıs kutlamaları büsbütün yasaklandı. Yalnızca meydanlar değil, personel sınıfının sesi de susturulmak istendi. 1980’den 2000’lerin başına kadar geçen mühlet boyunca 1 Mayıs, ya yasaklıydı ya da sembolik ve hudutlu formda kutlanabiliyordu.

2000’ler: Tekrar Meydanlara Dönüş

2007 ve 2008 yıllarında Taksim’e çıkmak isteyen sendikalara yönelik sert polis müdahaleleri yaşandı. Fakat bu direnişler sonuç verdi. 2009 yılında 1 Mayıs, “Emek ve Dayanışma Günü” olarak yine resmi tatil ilan edildi. 2010, 2011 ve 2012 yıllarında Taksim’de barışçıl kutlamalar yapıldı.

Gezi’den Sonra Yeniden Yasaklar

2013 yılında Seyahat Direnişi’nin tesiriyle siyasi atmosfer gerildi ve o yıl prestijiyle Taksim yine yasaklı meydan haline geldi. Polis barikatları, göz yaşartıcı gazlar ve gözaltılar tekrar gündeme geldi. Her yıl sendikalar ve emek örgütleri Taksim’de kutlama yapmak isterken, güvenlik güçleriyle karşı karşıya geldi.

Günümüzde 1 Mayıs: Hak Arayışı ve Simge Mücadele

Bugün Türkiye’de 1 Mayıs hâlâ bir gayret günüdür. Taksim, sadece bir meydan değil, sembolik bir hafızadır. Personeller, işçiler ve sendikalar için orası, yasaklara karşın vazgeçilmezdir. Her 1 Mayıs’ta “Taksim neden yasak?” sorusu yine gündeme gelir.