GMO Başkanı Yaşar Üzümcü, merdiven altı üretim yapanlara fırsat kapısının aralandığını söyledi

Gıda Mühendisleri Odası (GMO) Yönetim Kurulu Lideri Yaşar Üzümcü, Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– Hileli eserler Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sitesinde açıklanıyor, nedir dikkatinizi en çok çeken?

Ülkemizde büyük bir besin sanayine sahiptir. Bunun çok büyük kısmı ise dünya standartlarında kaliteli ve inançlı besin üretiyor. Besin sanayi, ülkemize dış ticarette net artı kazandıran seçkin bölümden biri. Üreticilerin çok büyük kısmı yasa ve yönetmeliklere uygun üretim yaparken, her alanda olduğu üzere işini hakkıyla yapmayan bir kesim de bulunuyor. Yasa, “Taklit, tağşiş ve halk sıhhatini tehlikeye düşüren besin üreten kişi ve kuruluşlar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belli dönem kamuoyuna duyurulur” diyor. Tarım ve Orman Bakanlığı bunu önceden çok bilinmeyen aralıklarla yapıyordu. Son vakitlerde sıkça açıklanmaya başladı. Web sayfasında, taklit-tağşiş yapan firmalar ile halk sıhhatini tehlikeye atan firmalar olarak iki küme halinde yayınlıyor.

– Listelerde en çok hangi eserleri görüyoruz?

Genelde “pahalı” dediğiniz, et, süt eserleri ile zeytinyağı, bal üzere eserleri görüyoruz. Şekerlemeler, güç içecekleri üzere özel bir kadro besinlerde ise ilaç etken hususları çok sık çıkıyor. Bir de tekrar baharatlarda uygun olmayan boyalarla karşılaşıyoruz.

‘CEZA CAYDIRICI OLMUYOR’

– Firmalar nasıl bu riski göze almaya yürek ediyor, bu listelerin açıklanması caydırıcı oluyor mu?

Bunlar kısa müddette, çok kar etme maksadı güden kişi ve firmalar. Kendi markasını ve geleceğini düşünen, buna yatırım yapan firmalar bu tıp bir yola girmiyor. En büyük sorumluluk Tarım ve Orman Bakanlığı’nda. Bakanlık bu kontrolleri yapıyor, duyuyor fakat yalnızca bunları duyurup ceza vermek bunları engellemeye yetmiyor. Asıl gaye, bunları büsbütün bitirmek olmalı.

‘ÇÖZÜM: TEKNİK GÖZETİM’

– Nasıl engellenecek?

Bunların engellenmesinin en aktif yolu, tarla yahut çiftlikten, işletme ve fabrikalara gelene kadar ve orada bulunduğu mühlet boyunca her etap eserin teknik nezaret altında olmasının sağlanması. Çiftlikte veteriner tabip, tarlada ziraat mühendislerinin nezareti olmalı. Hayvansal üretimden kelam edersek, veteriner tabipler ve besin mühendisleri tarafından kısımdan paketlenmesine, sevkiyatına ve satışına, özetle tüketiciye ulaşana kadar her zincirin her halkasında kesinlikle teknik nezaretin olması gerekiyor.

– Bu yok mu?

Şu an kâfi değil. Yasaya nazaran 30 beygir gücü kapasitesinin üzerinde olan firmalarda teknik işçi çalıştırma zaruriliği var fakat dertli olanlar esasen 30 beygir gücün altında kalan işletmeler. Buralarda da bir mühendis çalıştırma zorunluluğu yok, büsbütün işletmecinin sorumluluğunda. Bu süreçler de teknik nezaret altında olmalı. Listelerin yayınlanması çok kıymetli lakin tüketiciler de bu besinleri alırken bir bedel ödüyor. Hasebiyle dikkatli olunmalı. Besin okuryazarlığı çok kıymetli.

‘İÇİNDE MEYVE OLMAYAN MEYVE SUYU VAR’

– Nasıl öğrenecek tüketici besin okur müellifliğini?

Etiket okumasını bilmemiz lazım. Yalnızca son kullanma tarihine bakıyoruz. Bu kıymetli lakin içindekiler kısmına da bakmalıyız. Kullanılan katkı hususları pakette yer alır. Mesela bir meyve suyu alacaksınız ancak onların ortasında içinde hiç meyve olmayan içecekler dahi olabiliyor. Sitrik asitle, aromayla renklendirilmişler. Etiketi okuduğunuzda “Hiç meyve yok” diyebiliyorsunuz.

– Besin okur müellifliği olan bir tüketici etikete rahatlıkla güvenebilir mi?

Sorun üstünde sorun çıkıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı 2010’da bir uygulamaya geçti. Et, süt üzere hayvansal eserleri üreten firmalar dışında yeni bir eser piyasaya sunacak firmaların üretim müsaadesi almasına gerek yok. Mevzuata nazaran etiketini oluşturur ona nazaran üretebilir” dedi. Evvelden bir firma üretime geçmeden evvel gerekli müsaadeleri almak için Bakanlığa başvururdu. Bakanlığın denetçileri sarfiyat incelerdi, üretime uygun mu diye fayansına kadar bakar, eksikleri neyse söyler, varsa eksikler giderildikten sonra onay verilirdi. Bunu kaldırdılar. Artık süreç genelde beyana dayalı gittiği için istediği üzere üretime başlıyor.

– Uygun üretim yapmasa bile uygun etiketi oluşturabiliyor mu?

İşte orada sahtecilik, uygunsuzluk oluyor. Bütün firmalar yasaya nazaran üretim yapmak zorunda. Temel kural bu. Denetçiler ya üretim yerinden ya da satış noktalarından satışa çıktıktan sonra numune alıyor. Şayet uygunsuzluklar tespit ederse ona nazaran bir grup süreçler başlatılıyor. Sonunda mahpus cezaları var. Fakat sonuçta tam manasıyla engelleniyor mu, “Etiketli, markette satılan kapalı her gıdayı gönül rahatlığıyla tüketebiliriz diyebiliyor muyuz, hayır”.

– Yakalanmama ihtimali ne kadar burada?

Bakanlık firmaları denetliyor, üretimi denetliyor, onu da risk bedeline nazaran denetlediğini söylüyor da artık bu yaşadıklarımızda bunun yetersiz olduğunu görüyoruz. Bu denetlemelerin kâfi olmadığını görüyoruz ki bu kadar çok uygunsuzlukla karşılaşıyoruz.

– Etikette yazsa dahi tüketicinin ne olduğunu anlamadığı birçok eser de var…

İşte burada sorun başlıyor. Etiket ile besinin içinde yapılan taklit, tağşiş ve sahteciliği görmek mümkün değil. Zira bir insanın beş duyu organı ile yapılan sahtecilikleri anlaması imkansız. Bunu fakat laboratuvar tahlili sonucu net olarak bilebiliriz.

– Tavukta antibiyotik, balıkta cıva olduğu sıklıkla konuşuluyor…

Listelerde natamisin diye bir antibiyotik çıktı. Natamisine müsaade verilen az da olsa besin var. Bu, peynirlerin yüzeyinde küflenmeyi engellemek için kullanılıyor. Belirli bir oranı var. Onun dışında müsaade verilmiyor.

– Müsaade verilmesi ne kadar hakikat?

FAO’nin (Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü) alt ünitesi olan Kodex Alimentarus Kurulu, katkı hususlarının, aromaların hangi dozlarda kullanılırsa insan sıhhatine ziyanlı olmadığını araştırıyor. Yapılan araştırmalara nazaran ölçüler belirleniyor. Değerli olan doz, her şey dozuna nazaran ya ilaçtır ya da zehir. Örneğin biberlerde yahut bakliyatlarda bir boya kullanılıyor bu büsbütün müsaade verilmeyen yasaklı bir boya. Ancak onun dışında müsaade verilen bir çok da besin boyası bulunuyor.

– İhraç ettiğimiz eserlerin dönmelerinin akabinde Bakanlık, besinlerin resmi denetimlerinde uygulanacak pestisit kalıntı limitlerinde güncelleme yaptı, AB’ye uygun duruma getirildiği söyleniyor. Bu güncelleme ile besin güvenliği arttı mı?

Gıdalarda en büyük tehlike pestisit kalıntıları yani zirai uğraş kimyasal kalıntılarının ölçüsü. Bunu Bakanlığın açıklaması lazım. Mevcut yayınlanan listelerdeki “sağlığı tehlikeye düşüren liste”nin iki eksikliği var. Bir pestisit kalıntıları olan besinler, iki mikrobiolojik bozulma sonucu olan besinler. Bunları da yayınlanmalı. Her ülkenin bunlarda limit aralıkları farklı. Gelişmiş ülkeler aralığını daha dar tutarken, iktisadı berbat olan ülkeler çok daha geniş tutuyor.

– Türkiye’de besin enflasyonu daima yükseliyor, bu tükettiğimiz besine nasıl yansıyor?

Yanlış uygulanan iktisat, tarım siyasetleri sonucunu yaşıyoruz. Üretime gereğince takviye verilmez, “paramız var, ithal ederiz” mantığıyla gidilirse bu sonuç kaçınılmaz. Çok enflasyonist ortamın birçok olumsuzluğu var. Besin enflasyonunun yükselmesi besinde sahtecilik yapanlara yol açıyor. Merdiven altı üretimi yapanlara fırsat kapısı aralıyor. Besine ulaşmakta zorlanan dar gelirli, ucuz olan uydurma eserlere yönleniyor. Beşerler “Ucuzunu buldum” diye düşündüğü eserle, bilmeden hileli besin satın alıyor ve sıhhatini tehlikeye atıyor, hem parasında hem de sıhhatinden oluyor.

– Ne önerirsiniz?

Bir; hükümetin ivedilikle enflasyonu düşürmesi gerek. Zira enflasyon evvel ahlakı bozuyor, bu bozulma bizim yediğimize içtiğimize yansıyor, sonuçta toplumun sıhhatini çürütüyor. Üçkağıtçılar, kısa yoldan köşeyi dönmek, büyük karlar elde etmek isteyenler her devir vardı lakin bu tıp fevkalâde durumlarda bunlara yönelenlerin sayısı artar.

İki; bizim kendimize yetecek stratejik, temel besinleri üretecek bir sistemi oturtmamız lazım. Besin egemenliği sağlanmalı. Nüfus arttı ancak üretimimiz artmadı, tam aksine geriye gidiş var. Çiftçinin çocuğu çiftçi olmuyor, üreten köylünün çocuğu kente gidiyor. Neden, zira üretici emeğini, eserini yok kıymetine satıyor. Ne yazık ki çiftçimize, üreticimize Tarım Bakanlığı da hükümet de sahip çıkmıyor. Her yıl büyük ölçülerde besin israfı yaşanıyor. Hepsi birbiriyle irtibatlı.

– Kaçak ve geçersiz alkolden vefatlar neden bu kadar arttı, önüne nasıl geçilecek?

Bu günümüzün en kıymetli besin güvenliği sorunu. Yanlışsız terimi, “metil alkol zehirlenmesi”dir. Alkollü içecekler etil alkolden üretilir, metil alkol ise beşerler için zehir tesiri gösterir, besinlerde kullanılamaz, mobilya ve boya sanayi üzere yerlerde kullanılıyor. Çok az ölçüsü kalıcı körlüğe, az ölçüsü ise vefata neden olur. Son bir ay içerisinde İstanbul ve Ankara başta olmak üzere 105 insanımızı bu yüzden kaybettik, bu bir katliamdır. Her yıl bu tıp vefat hadiseleri ile karşılaşıyoruz. Dünyada uydurma alkolden vefatlar yaşanan öteki ülke duymuyoruz. Bu sorun, ülkemizin hem en kıymetli pahası olan insan canının yitmesine, hem de ülkemizin yanlış tanınmasına neden oluyor. Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı bir ortaya gelip acil hareket planı oluşturmalı. Alkollü içeceklerde vergiler yüzde 400’lerden kabul edilebilir düzeye indirilmeli, metil alkol üretimi ve satışının çok sıkı izlenmesi gerekir.

– “Ambalajlı eser zehirdir” tabiri hakikat mu?

Tarım toplumu iken herkes kendi besinini konutunda, köyünde yapıp tüketiyordu. Günümüzde nüfusun çok büyük kısmı kentte yaşıyor. “Herkes bir inek beslesin, sütünü, yoğurdunu, peynirini, hatta salçasını meskeninde yapsın” diyebilir misiniz? Bu mümkün değil, günümüzde gıdayı kendimiz üretemeyiz. İsteyen kendi yoğurdunu yapabilir lakin artık bu sistem endüstriyelleşti. Nüfusun çok büyük kısmı dışarıdan alıyor. Bunun içinde besinin ambalajlanması gerekiyor. Bana sorarsanız “Ev üretimi salça mı, fabrika üretimi salça mı tercih edersiniz” diye, ben mutlaka fabrika üretimi derim.

– Neden?

Çünkü mesken imali dediğiniz salça ne kaidelerde, kim tarafından yapılıyor, hijyene ne kadar kıymet veriliyor bilemem. “Hepsi böyle” demiyorum lakin orada büyük bir kaygı var. Fabrikasyonda olması gereken kurallar yerine getirildiğinde ambalajlı eser daha inançlı. O nedenle tüketiciye “Bildiğiniz eserleri alın, daha evvel deneyimlediğiniz ve gönlünüzün rahat ettiği firmaların besinlerini tüketin” diyoruz.

– Kıymetli olan kesin kaliteli midir?

Tüketicilerin çok dikkat etmesi gereken bir husus var: Ham hususu, ortaya çıkan eserden kıymetli ise o besinlere kuşkuyla yaklaşılmalı. Kıymanın kilosu ortalama olarak aşikâr. Bu ortalamadan daha düşük bir sucuk almayın. “Pahalıysa kesin kaliteli” diye bir şey yok. Tüketici olarak biraz dikkatli olursak, Besin okuryazarlığını ve yanlışsız bilgileri edinirsek, kendimizi muhafaza ihtimalimiz yükseliyor.

‘GIDA HURAFELERİNE İNANMAYIN’

– Toplumsal medyada “Gerçek bal, gerçek yumurta nasıl anlaşılır” üzere görüntüler sıklıkla var. Bunlar ne kadar hakikat?

Birçok besin ile ilgili bunlarla karşılaşmak mümkün. Biz bunlara besin hurafeleri diyoruz. Tüketici bunlara sakın inanmamalı. Birden fazla hurafe, bilimsel değil. Besinler ile ilgili gerçek bilgileri Besin Uzmanlarından edinmeliler, yanlış bilgi ve hurafelerden uzak durmalılar.

YAŞAR ÜZÜMCÜ KİMDİR?

1968’de Ankara doğdu. Birinci, orta ve lise eğitimini tamamladıktan sonra 1991’de Hacettepe Üniversitesi Besin Mühendisliği kısmından mezun oldu. Birçok ulusal firmada satış yöneticisi olarak çalıştı. Endüstriyel satış müdürü olarak iş yaşamına devam eden Üzümcü, Besin Mühendisleri Odası’nda idare şuralarında vazife yaptı. 2020’den itibaren yönetim kurulu lideri olarak misyonunu sürdürüyor.