İsrail-İran savaşı Türkiye’nin ekonomisini nasıl etkiler? Uzman isim açıkladı…
İsrail’in İran’a yönelik atakları ve İran’ın misillemeleriyle bölgede tansiyon yükseldi. Bu gelişme Türkiye’nin dış siyaseti ile birlikte güç ve iktisat güvenliği açısından da önemli riskler oluşturuyor. Güç uzmanı Necdet Pamir ve kesim bilgileri, Türkiye’nin bu krizden çok istikametli etkilendiğini gösteriyor.
TÜRKİYE’NİN GÜÇ MALİYETLERİ ARTTI
İsrail atakları sonrası Brent petrol fiyatı 69 dolardan 74 doların üzerine çıktı. Kısa vadede fiyatların yükselmesi beklenen bir gelişme oldu.
Türkiye petrolde yüzde 92 dışa bağımlı. Petrol fiyatlarındaki artış direkt güç maliyetlerini yükseltti. 2022’de Brent petrol ortalama 101 dolar iken güç ithalat faturası 96,6 milyar dolardı. 2023’te fiyatlar 82 dolara gerileyince fatura 69,1 milyar dolara indi.
Enerji ithalatı yalnızca petrolü değil; doğalgaz, kömür ve elektrik ithalatını da kapsıyor. Petrol fiyatlarındaki artış tüm bu kalemlere yansıdı.
Ayrıca güç ithalatının dolar üzerinden yapılması ve TL’nin bedel kaybetmesi maliyetleri daha da artırdı.
HÜRMÜZ BOĞAZI KAPANMA RİSKİ VAR
Hürmüz Boğazı günlük 21 milyon varil petrol ve 306 milyon metreküp LNG taşıyan kritik bir güç koridoru. İran, bu boğazı kapatma tehdidinde bulundu.
Necdet Pamir, İsrail’in taarruzlarının İran rejimini varoluşsal tehdit algısına ittiğini belirtiyor. ABD ve İngiltere’nin sürece müdahil olması durumunda İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatabileceğini söylüyor. Pamir, bu durumun teknik olarak mümkün olduğunu vurguluyor:
“Kapatamazlar diyenlere katılmıyorum. Elinde denizaltılar, mayınlar var. Yıllardır bunun tatbikatını yapıyorlar. Noktaya gelirse kapatabilirler. Kapatılıp kapatılmayacağı farklı sıkıntı lakin kapatamazlar demek yanlışsız değil.”
Hürmüz Boğazı’nın kapanması günlük 21 milyon varil petrol arzının kesilmesi demek. Pamir’e nazaran bu durumda petrol fiyatlarının nerede duracağı öngörülemez.
PETROL TEDARİKİ ŞİMDİLİK ETKİLENMİYOR
ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarıyla Türkiye İran’dan petrol ithalatını sıfırladı. Evvelden petrol gereksiniminin yüzde 45’ini İran’dan karşılayan Türkiye, şu anda petrolünün yaklaşık yüzde 70’ini Rusya’dan, yüzde 25’ini Irak’tan, kalanını ise Kazakistan’dan alıyor. Bu nedenle tansiyonun petrol tedariki istikametinden tesiri şu an görünmüyor.
Ancak Pamir, bu durumun aldatıcı olduğunu “Enerjide, bilhassa petrol ve doğalgazda dışa bağımlılık, ekonomimizin ve güvenliğimizin üzerinde Demokles’in kılıcı üzere sallanıyor” biçiminde belirtti.
Türkiye’nin birtakım doğalgaz alım muahedeleri petrol fiyatlarına endeksli. Bu yüzden petrol fiyatlarındaki artış gecikmeli olarak doğalgaz faturalarına da yansıyor. Pamir, bunun ruhsal tesirleri olduğunu ve Rusya-Ukrayna savaşı devrinde doğalgaz fiyatlarının bu nedenle süratle yükseldiğini söz ediyor.
GÜNEY PARS DOĞALGAZ ALANI TÜRKİYE’Yİ EN ÇOK ETKİLİYOR
Türkiye yıllık yaklaşık 55 milyar metreküp doğalgaz tüketiyor ve bunun yüzde 99’unu ithal ediyor.
İran’ın doğalgaz tesislerine yapılan akınlar Türkiye için büyük risk taşıyor. İran medyasına nazaran İsrail, ülkenin güneyindeki Buşehr eyaletinde Güney Pars doğalgaz alanını amaç aldı. Dünyanın en büyük doğalgaz alanı olan Güney Pars’ta atak sonrası üretim kısmen durdu.
Türkiye’nin İran’dan yıllık yaklaşık 10 milyar metreküp doğalgaz aldığına dikkat çeken Pamir, “Güney Pars vurulursa direkt etkilenecek tek ülke biz oluruz. İran’ın önemli doğalgaz ihracatı yaptığı tek ülke Türkiye. Biraz Nahçıvan’a, biraz Irak’a veriyor lakin ana alıcı biziz. Şayet bu hatta kesinti yaşanırsa Türkiye endüstrisi felç olur” dedi.
İran bu doğalgazı Türkmen gazıyla kendi muhtaçlığını karşılayarak dolaylı olarak Türkiye’ye gönderiyor. Bu zincirin kırılması durumunda bilhassa kış aylarında arzda önemli sorun yaşanabilir.
TİCARET HACMİ YAKLAŞIK 6 MİLYAR DOLAR
Türkiye İstatistik Kurumu bilgilerine nazaran, Türkiye 2024’te İran’a yaklaşık 3,2 milyar dolarlık ihracat, 2,5 milyar dolarlık ithalat yaptı. Böylelikle iki ülke ortasındaki ticaret hacmi 5,7 milyar dolar oldu.
Ticaret Bakanlığı’nın 2023 raporuna nazaran Türkiye’nin İran’a en çok sattığı eserler makine ekipmanları (yüzde 28), plastik-kimya eserleri (yüzde 24) ve tarım-gıda eserleri (yüzde 11) oldu. İran’dan ithalatın büyük kısmını doğalgaz ve petrokimya eserleri (yüzde 60), metal eserleri (yüzde 29) ve tarım (yüzde 4) oluşturdu.
İran’ın Mahşehr bölgesinde, Tarım Kredi Kooperatifleri iştiraki Gübretaş’a ilişkin Razi Petrokimya Kompleksi değerli bir tesis olarak öne çıkıyor. CHP Tarım ve Orman Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Erhan Adem, savaş ortamında bu tesisin güvenliği ve üretim durumu hakkında kamuoyunun bilgilendirilmemesini eleştirdi. “Türkiye’nin ziraî üretiminde maliyetleri düşürmek için yapılan bu yatırım önemli risk altında ve sessizlik içinde yok sayılamaz” dedi.
TURİZM VE BÖLGESEL GÜVENLİK TELAŞLARI ARTABİLİR
Bölgede yaşanan tansiyon, Türkiye’ye yönelik turizm akışını olumsuz etkileyebilir. 2023’te Gazze çatışmaları sırasında bölgeden gelen turizm rezervasyonlarında düşüş yaşanmıştı. Turizm bölümü jeopolitik gelişmelere süratli reaksiyon veriyor.
Ayrıca, Kızıldeniz ve Süveyş sınırı üzerinden yapılan ticari nakliyatta güvenlik sıkıntıları ihracatçılar için navlun müddetlerinin uzaması ve maliyetlerin artması manasına gelebilir. 2024 başında Yemen kaynaklı akınlar nedeniyle bu güzergahta navlun müddetleri uzamış, konteyner nakliyeciliği maliyetleri yüzde 300’e varan artış göstermişti.
