Jonas Hassen Khemiri’nin eseri, Barış Gönenen rejisiyle Ara Sahne’de: ‘Kardeşlerimi arıyorum ve diyorum ki…’

Sahnede Uğur Uzunel, Buse Külekci, Can Sertaç Adalıer, Gülin Bakkaloğlu, Metehan Kaya yer alıyor. Oyunu sahneye koyan Orta Sahne, 25. Direklerarası Tiyatro Ödülleri’nde de “seyirci ödülü”ne bedel görüldü. 

“Kardeşlerimi Arıyorum”un “Amor”u, Orta Sahne’yi atıl bir yerden tiyatro sahnesine taşıyanlardan Uğur Uzunel’le hem oyunu hem de Orta Sahne’yi konuştuk.

– Ötekileştirilme, ırkçılık, yabancı düşmanlığı… Dünyada yayılan en değerli meselelerin işlendiği bir oyun. Oyuna hazırlanırken ki ruh halinizi sorsam…

Metni seçmekte temel öge şuydu: Bu sahneye yakışacak, sığacak, oyuncuları kendi içimizden ya da yakın etrafımızdan seçebileceğimiz, bize benzeyen beşerler olabileceği metinler arıyordum. Yazmak ya da yazdırmak için de kâfi vaktimiz yoktu. O sırada çok oyun okuduk. Kimi çok büyük dekor istiyordu mesela. Kimini problem olarak sevmedik. Kardeşlerimi Arıyorum’u okuduğumda inanılmaz etkilendim. Öncelikle saydığım tüm telaşlarımızı gideren bir metindi, bu sahneye bu oyun çok yeterli olur dedik. Zamanlama olarak da yanlışsız bulduk. Taksim’e de yakışır bu oyun dedik. Buradaki oyuncuların tamamını biz oynayabiliriz dedik. Hatta bir oyuncu ekledik de. Onun dışında politik olarak da, bu metinle çok emsal yerlerden bakıyoruz dünyaya. Mesela göçmenlik ya da mülteci problemlerini anlatan öbür oyunlarda okudum. Hatta birinde oynadım da. Birçoklarına karşı şöyle hissediyordum: Bu sıkıntısı yaşamayan biri anlattığı için mi bilmem; çok oryantalist bir yerden bakılıyor bu soruna. Bir çok metin insanların haline ağlıyor, üzülüyor. Üstten, rahatsız edici bir bakış seziyordum. Lakin Kardeşlerimi Arıyorum’da oyun müellifimiz, tahminen de oyunun başrol karakterinin kendisi olduğu için, çok objektif bakmış bahse. Hatta kendini de ırkçı üzere yazdığı yerler var. Kendi komik hallerini yazmış, bu vahim ayrımcılığa gülmeyi başarmış. Sıkıntıyı bu türlü çok istikametli görebilmesi, içindeki mizah hissinin da güçlü olması bizi çok heyecanlandırdı.

– Mizahın bol olduğu bir oyun ancak aslında çok sert bir oyun. Ülkemizde ve dünyada çok fazla karşılaştığımız problemlere değiniyor sizin de bahsettiğiniz üzere. Bu noktada, oyunu sahneye aktarırken, bir filtreleme üzere niyetiniz oldu mu yoksa çok açık, çok yekten oynayalım mı dediniz?

Evet, çok açık, yekten oynayalım dedik. Filtreleme değil, bilakis daha uygun anlaşılsın diye açmayı tercih ettik. Oyun İsveç’te geçiyor. Örneğin yepyeni metinde bizim Karolina’mızın ismi farklıydı. Biz Rojin dedik. Buraya çektik yeterlice. Şiveli konuşturalım ve problem düzgünce anlaşılsın diye açmayı tercih ettik.

– Orta Sahne’nin tiyatroseverlerle buluşturduğu “Baba” oyununun da direktörüsünüz. Oyunculuk ve direktörlük, iki farklı pencere. Birbirini besliyordur kuşkusuz ancak bu süreçte size nasıl bir katkısı oldu?

Birbirini çok besleyen iki alan bence de. Ben kendimi direktör olarak tanıtan biri değilim. Ben oyuncuyum. Ancak direktörlük konusunda bir yapabilitem olduğunu daima düşündüm, daima hissettim. Çeşitli reji denemelerim oldu. Baba’ya birinci direktörlüğüm diyorum ancak teknik olarak pek hakikat değil. Bişeyler yapmıştım.

Baba’daki süreç şöyle oldu. Artık sahnemiz var ve daima iş üretmemiz lazım. O yüzden biraz iş başa düşüyor. O nedenle bu proje için devraldığım bir şey oldu oyun yönetmek. Farktan kabaca şöyle bahsedebilirim. Bir sefer bana nazaran oynamak çok daha kolay. Zira orada tek ben sahnedeyim ve bir formda kurtarırım üzere bir fikrim var. Fakat yönetirken o denli olmuyor. Sahnede ben yokum, öteki birileri var ve insan daima şöyle şeyler düşünüyor: Sen ne dersen tam aykırısını yapacaklar güya. Bütün çalışmayı bozacaklar. Reji darmadağın olacak her an üzere enteresan bir kaygı. Daima kusur olacakmış üzere bir his oluşuyor beşerde. Geçiyor ancak vakitle.

Tabii ki şu açıdan çok şey kazandırıyor: Oyunu tartışmak, hayal ettiğin dünyayı takıma anlatmak, tasarımcısından müzisyenine, oyuncusuna herkesi o rejinin lisanına getirmek… Sonuçta her şey sizin hayaliniz, sizin fikrinizden çıkıyor. Bu dünyayı kurmak, beşerlerle ortaklaşmak ve fikri bu türlü hayata geçirebilmek, birtakım şeylerden vazgeçmeyi öğrenebilmek çok şey katıyor beşere. Oyuncu olarak da çok şey katıyor. Bazen çok emin olduğum şeylerin sahnede hiç işe yaramadığını görüyorum ve vazgeçmeyi öğretiyor mesela direktörlük. Bir arkadaşımın çok hoş bir lafı var, onu da tekrarlamak isterim. Direktörlük şöyle bir şey : Her şeye sen karar veriyorsun, olağanüstü bir şey. Her şeye sen karar veriyorsun, fecî bir şey.

– Atıl bir yeri Orta Sahne ismiyle tiyatro dünyasına kazandıran kişilerdensiniz. Orta Sahne’nin nasıl bir misyonu var, sizden dinlemek isteriz.

Ya yapmak istediğimiz çok şey var ancak yani o kadar değişik hisler içindeyiz ki. Artık bir sefer burayı yeterli ki yaptık. Mahşer-i Cümbüş kullanmış burayı çok uzun mühlet ancak biz devraldığımızda bu türlü değildi. Sahne yükseltisi ve koltuklar vardı lakin koltuk dizilişi bile bu türlü değildi. Elektrik sisteminden ışığına, müziğine, aşağıdaki fuayesinden tuvaletine tamamını yaptık. Âlâ ki yaptık. Burada bir tiyatro sahnesi var artık. Açıldığımızda büyük heyecanla başladık ve karşılık da bulduğunu düşünüyoruz aslında. Beşerler bizi kısa müddette tanıdılar. Oyunlarımızı da sevdiler sağ olsunlar.

Şu an bu türlü bir şey yapmak neredeyse olanaksız. Olanaksız olmasa da çok sıkıntı. Evet elbette oyun üretiyor beşerler. Çabucak her şeyi ceplerinden karşılıyorlar ve bunun hiçbir karşılığı yok. Orta Sahne olarak burada, Taksim’in çölleşen tiyatro dünyasına alternatif bir alan yaratmak istiyoruz her şeyden evvel. Bu takımların buraya gelip oynamasına neden olmak en büyük gayemizdi esasen. Taksim’den kaçan tiyatro dünyasını tekrar buraya çağırmaktı. Bunlar çok büyük misyonlar da değil bize nazaran. Neden? Birileri bir şeyler yapabiliyorsa biz de bir şeyler yapabiliriz diye burayı açarken çok motive ettik kendimizi.

– Pekala nasıl gidiyor?

İstediğimiz üzere gitmiyor doğal ki, ne yazık ki. Birden fazla grubun buranın kirasını karşılayabilecek kadar bile paraları yok. İktisat berbat durumda. Bilet satmaları çok güç. Çocuklar canını dişine takıyorlar devamlı oynayabilmek için. Bir müddet sonra pek çok oyun 10 seyirciyi bile anca toplayabiliyorlar. Tiyatro seyircisi de güya büyük salonlara kaçmış durumda. Güçlü PSM üzere. Anlıyorum, o denli tiyatrolara karşı olduğumuz için söylemiyorum bunları. Her cinsten, her boyuttan oyuna gereksinimimiz var. Lakin mesela bir oyuna 2.5, 3 bin TL bilet parası verdikten sonra herhalde iki ay tiyatroya gitmemeyi tercih ediyor beşerler. Ve doğal olarak bizim üzere tiyatrolar gittikçe çoraklaşıyor. Bunun dışında çok da kalabalığız. Okullar daima oyuncu üretiyorlar, İstanbul’a yolluyorlar. Ajanslar daima oyuncu üretiyorlar, İstanbul’a yolluyorlar. Buradaki kurs merkezleri de oyuncular üretiyorlar. Nerdeyse hiçbir karşılığı olmayan bir oyuncu, müellif, direktör ordusu var İstanbul’da. Çok üzücü bir durum bu. Genç sanatkarların, sanatçı adaylarının birçok buhranda ve ne yapacağını bilmez biçimde yaşar oldu. 

Bizim bir vazifemiz olması lazım, hepimizin. Birbirimize yardım etmek zorundayız. Orta Sahne’nin temel emellerinden biri bu türlü bir alan yaratmaktı. Hâlâ o denli bir derdimiz var ayakta kalabilirsek. Bunu yapmak istiyoruz. 

– Son periyotlarda kültür sanat dünyasında iktidar tarafından yapılan baskılar için neler söylersiniz?

Baskılar kırılır. Bir formda kırılacak. Kararlı durmaya devam edersek kırılır. Zira her şeyden evvel bu iş bizim işimiz. Yani dev misyonlardan, işe sevgimizden falan öte, biz tiyatrocuyuz. Tiyatro yaparak para kazanan insanlarız. Evet ancak, şu anda tiyatro yaparak, hatta dizi yaparak bile yaşamak neredeyse imkânsızlaşmaya başladı. Yani bir ömür arbedesine döndü bu. Hayatımızı savunmak için bu hengamenin içinde olmamız gerekiyor. Baskıların karşısında bildiğimiz şeyler var : Bir ortada durmak, sanat içinde örgütlenmek ve üretmeye devam etmek.

Biz de o denli yapmaya çalışıyoruz, arkadaşlarımızı yalnız bırakmamaya çalışıyoruz. Tiyatrolarla omuzdaş olmaya çalışıyoruz. Sendikalarda, meslek birliklerinde haklarımızı öğrenmeye, öğretmeye çalışıyoruz. İkide bir birileri gözaltına alınıyor, birilerini çıkarıyor. Onları yalnız bırakmamaya çalışıyoruz. Ne anlatılır bilmiyorum, her taraf sorun

– Cem Yiğit Üzümoğlu yurtdışına çıkamıyor ve oyununu oynayamıyor…

Olacak iş mi artık bu? Cem’in işi bu. Bunu anlamanız lazım. Buradan para kazanıyor, buradan yaşıyor.

Yani neyi engellediklerinin farkındalar mı? Bir oyuncu görüşünü açıkça söz ediyor. Karşılığında çalışma  hakkını elinden alıyorsun, özgürlüğüyle tehdit ediyorsun ve gerekçen ne? Ve insan şunlara çok takılıyor. Örneğin “Yeni Doğan Çetesi” diye bir şey okuduk. Hepimizin nutku tutuldu. Bu canilere 3 yıl meslekten men cezası verildi. Tweet atan arkadaşlarımız 5 yıl mahpus cezasıyla yargılanıyor ya da bazen yiyor o cezayı. Olacak iş değil, bu akıl tutulması.

– Nasıl yorumluyorsunuz bu üslubu?

Bu bu şey demek. Dokunan yanar bize. Herkes dikkatli olsun demek. Ancak nereye kadar bu türlü gidecek ki? Bir yerde bitecek. Biz de hakikat yerde durmayı tercih eden insanlarız.

– Bu baskıların içerisinde İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu ve arkadaşlarının tutuklanması, sonrasında öğrencilere ve aksiyonlara katılan yurttaşlara gösterilen muameleler de var. Ve o günlerde sanatkarların tavrı çok gündem oldu. Sizce sanatkarlar nasıl bir imtihan verdi?

Bir genelleme yaparsak, gerçek yerde duranların sayısı arttı diyebiliriz bence. Olayın büyüklüğüyle de alakalı olağan ki. Olay çok büyük. O yüzden reaksiyon de büyük oldu. Birçok olayda hiç ses çıkarmayan arkadaşlarımızın önemli reaksiyon verdiğini gördüm. Bu biraz da hengame pratiğiyle alakalı. Ömründe bu türlü mevzulara baş yormamış ya da son beş yılda bir şeyleri düşünmeye başlayan beşerler; öfkeyle, duygusal olarak karşı çıkıyorlar, reaksiyon veriyorlar. Lakin devamında ne yapmaları gerektiğini bilmedikleri için öfkeleri onlara keder oluyor ve sessizleşiyorlar. Makûs niyet değil bu. Her vakit korkaklık da değil. Gerçek örgütlenmenin içinde olsalar, daha çok yan yana dursalar tahminen çok daha tesirli ses çıkarabilirler.

Ama evet, gördük, bir sürü insan sessiz de kaldı. Ben daima şöyle düşünürüm : Sahiden ne yaşadığını bilmiyoruz kimsenin. O yüzden birine konuş, konuşma demek haddimize değil üzere hissederdim daima. Bu sefer pek o denli hissetmedim, elimde değildi.

En başa dönüp hatırlayın olanı biteni. Çok büyük olaylar oluyor, gençler şiddet görüp tutuklanıyor. Kesinlikle ses çıkarılmalı, gençlerin, demokrasinin yanında durulmalı. O nedenle genelde daima sessiz kalan birçok arkadaşımın reaksiyon vermesi hoşuma gitti diyebilirim. Umutluyum diyelim onlar ismine. 

Şundan da rahatsızım: Ülkede ne olsa “bilmem kim oyuncu bir şey söyledi mi? Bilmem kim işte sanat topluluğundan konuştu mu, konuşmadı mı?” Konuşuyorlarsa, “niye konuştun?” Konuşmuyorlarsa, “niye konuşmadın?” Bütün ülkenin kimyasını değiştirecekmiş üzere, bu kadar beklenti çok tuhaf geliyor bana.

Bir kanaat başkanı üzere değil, bir yurttaş olarak reaksiyon vermesi gerekiyor insanların. Benim gördüğüm elinden geldiği kadar oyunculuk bölümü reaksiyon veriyor haksız bulduğu şeylere. Neden mesela spor topluluğuna bu tantana olmuyor? O alanda çıt yok. Neden mesela oradan hiç kimseye bu hücumlar olmuyor? Bunu daima merak ediyorum. O yüzden mesela arkadaşlarımızı kızıyoruz, söyleniyoruz da, biraz da muhafazamız lazım.

– Sizin tavrınız nasıl oldu sessiz kalanlara?

Kişisel olarak ben çok her olayda çok sıcakkanlı reaksiyon veren biri olduğum için bu olayda şunu tercih ettim: Hiçbir şey demeyen ya da bu türlü günlük rutine devam eden arkadaşlarıma niçin bir şey paylaşmıyorsun demek haddime değil. Ancak ben de görmek istemedim onları. Dayanamadım, ne yapayım. Bu kadar alakasızlık bana fazla dedim. Takip etmekten vazgeçtiklerim oldu. Kim olduklarını, onları ne kadar sevdiğimi düşünmeden yaptım bunu. Ben kendi reaksiyonumu bu türlü verdim. Bunun da bir ehemmiyeti yok. Değerli olan bu haksızlığa karşı nerde olduğumuzu belirli etmek. O yüzden artık siz de ne olur biraz bizi dövmeyi bırakın. Öfkenizi gerçek yere yöneltin demek istiyorum tüm yurttaşlara.