İktisatçı ekonomist Mahfi Eğilmez blokunda ABD Başkanı Donald Trump’ın 2025 yılı Nisan başlarında, öteden beri aslında dikkate almadığı DTÖ’yü bir yana itip gümrük vergilerini artırarak kendi durumunu düzeltmek için ticaret ortaklarını fakirleştiren bir siyaset uyguladığını yazdı. Başta Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek olmak üzere kimi çevrelerce Türkiye’nin de içinde olduğu 185 ülkeye uygulanan gümrük vergileri ülke ticaretine ”avantaj” sağlarken Mahfi Eğilmez mevzuyu tüm detayları ile kaleme aldı.

Onlarca kitabı bulunan Türkiye’nin en değerli ekonomistlerinden Eğilmez’in bu hafta yayımladığı ”Komşuyu Fakirleştirme Politikası” yazısında ABD için ”2025 yılı Nisan başlarında, öteden beri aslında dikkate almadığı DTÖ’yü yeterlice bir yana iterek, gümrük vergilerini artırmak suretiyle kendi durumunu düzeltmek için komşuyu fakirleştirme siyasetini tam manasıyla tekrar yürürlüğe koydu. Böylelikle ABD, Bretton Woods’da bir manada önderlik ettiği işbirliği sistemini bozmuş oldu” sözlerini kullandı.

‘KUR SİLAHI…’

”Ticaret savaşları bir müddettir döviz kurları üzerinden yürütülüyordu. ABD’nin gümrük vergilerini artırmasıyla bu savaşlar merkantilist periyottaki yaygınlığına gerçek süratle ilerlemeye başladı” diyen Eğilmez yazısında ayrıyeten şu tabirlere yer verdi:

”İlk defa Adam Smith tarafından Ulusların Zenginliği isimli kitabında merkantilist iktisat siyasetinin eleştirisi olarak gündeme getirilmiştir. 15’inci yüzyıl ortalarından 19’uncu yüzyıl ortalarına kadar geçen uzun devirde bir yandan emperyalist fetihlerle uzak ülkelerden bedelli madenleri alıp ülkeye getirmeyi bir yandan da ithalatı kısıtlayıp, ihracatı artırmayı özendiren merkantilist doktrin bütün Avrupa ülkelerinin o devirde temel siyaseti olmuştur. Avrupa ülkeleri ithalatı kısıtlayabilmek için gümrük vergileri, kotalar uygulamışlardır. Vakitle bu yaklaşım, ithal ikamesi ismi altında aşağı üst tıpkı çerçevede lakin daha farklı bir sunum altında uygulanır olmuştur.

Sanayi ihtilali sonrasında bu görüşler yavaş yavaş değiştiyse de korumacılık belli bir seviyede devam etti. Ülkeler, bir müddet, daha çok bebek sanayi denilen yeni kurdukları sanayi kısımlarındaki üretimi kollamaya yöneldiler. Vakit içinde ödemeler istikrarı kahrına giren ülkeler ya ithalat yasaklamalarına yahut gümrük vergilerini artırmaya ya da kur silahını çekerek devalüasyon yoluna başvurmaya ve bu yolla ithalatlarını düşürüp ihracatlarını artırmaya yöneldiler.”

TÜRKİYE’YE UYGULANAN GÜMRÜK VERGİSİ AZ MI?

Ekonomist Mahfi Eğilmez’in ”Komşuyu Fakirleştirme Politikası” yazısında ABD’nin Türkiye’ye karşı uyguladığı gümrük vergisine de değindi. ABD’nin 185 ülkeye karşı uyguladığı gümrük vergileri yüzde 10 ila 50 ortasında kıymetlerde bulunurken Türkiye’ye uygulnan yüzde 10 kimi çevrelerce müjde olarak görülmüştü. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, ise ABD’nin ek gümrük tarifelerine ait, “Zayıf global büyüme, ihracatımız üzerinde risk oluştururken ülkemizin görece düşük tarife oranı birtakım kesimlerde mukayeseli avantaj sağlayabilecektir” tabirini kullandı.

Eğilmez yazısının ilgili kısmında Türkiye’ye uygulanan gümrük vergisi oranına dikkat çekerek şu sözleri kullandı:

”Trump idaresinin gümrük vergilerini hesaplamakta kullandığı formül, her ne kadar öbür ülkelerin uyguladığı vergilerle ilişkili bir hesaba dayandığı öne sürülse de, büsbütün ABD’nin o ülkelere karşı verdiği dış ticaret açığına dayanıyor. Formülü kolaylaştırılmış olarak şöylece yazabiliriz:  

Uygulanacak Gümrük Vergisi = [(İlgili Ülkeye İhracat – İlgili Ülkeden İthalat) / (İlgili Ülkeden İthalat)] / 2  

ABD’nin AB ile dış ticaret datalarını (2024) denklemde yerlerine koyalım (milyar USD):

AB Ülkelerine Uygulanacak Gümrük Vergisi = [(370,2 – 605,8) / 605,8] / 2 = 0,195 = % 19,5

Buradan giderek AB’ye yüzde 20 gümrük vergisi getiriliyor. Bununla birlikte birtakım ülkeler için getirilen gümrük vergisi oranlarında bu hesaplamaya da sadık kalınmayarak özgür oranlar alınmış bulunuyor.

Aynı hesabı Türkiye’ye uygulanacak olan gümrük vergisi oranını bulmak için yapalım:

Türkiye’ye Uygulanacak Gümrük Vergisi = [(15,3 – 16,7) / 16,7] / 2 = 0,042 = % 4,2

Formüle nazaran Türkiye’ye yüzde 4 oranında gümrük vergisi uygulanması gerekirken standart (asgari) gümrük vergisi yüzde 10 olarak belirlendiği için oran yüzde 10 olarak alınmış bulunuyor.”