Mükemmel dalganın formülü nedir?

Rachel Carson bahis hakkında; “Deniz kendi büyüsünü yaptığında, mucize ağında da ebediyen bir şey tutuyor.” der. Carson’un sözleri, sörfçülerin uzun vakittir bildiği bir şeyi yansıtıyor: Okyanus gizem, coşku, güç, hoşluk, oyun ve harikalık bakımından sonsuz olasılıklar vadediyor.

Mükemmel dalga sizin için tahminen de en çok altın saat sırasında okyanusun kenarında parıldayan dalgadır. Ya da onu gözlemlediğinizde yalnızca yanınızda oturan kişi için hatırladığınız dalgadır; dalga çöküp lapa bir hal almış olsa bile. Ya da küçükken kuzenlerinizle içine daldığınızdır zira dalganın o büyük ve kıvrılan biçimi, bu beyaz sular yere çakılmadan evvel içinden gülerek geçmek için pak ve kâfi bir alan sunar.

Popular Science Türkçe’ye nazaran dalgaları büyük bir şevkle kovalayıp inceleyenler için (sörfçüler) ise bu hem teknik hem de derinden hissedilen bir şey. Biçim, sürat ve tümüyle orada olmanın verdiği his ve okyanusla eksiksiz bir bütün olmayı hissetmek.

Bir dalga, bilmeyen gözler için tahminen de yalnızca haraketli bir su duvarıdır. Ama okyanus bilimciler, mühendisler ve ruhları denizle iç içe geçmiş olanlar için gezegenimizin matematiğiyle biçimlenen, mana dolu bir formdur.

Mükemmel bir dalga ise öylece oluşmaz. Büyüsünün ve hoşluğunun altında, iş başındaki fizik yatıyordur. Bu harikalık rüzgar suratı, kabarma açısı ve batimetri olarak da bilinen deniz tabanının yüzey çizgilerinin hassas birleşiminden doğar.

Bir dalgayı neyin “mükemmel” yaptığını 50 sörfçüye sorsanız, 50 farklı cevap alırsınız. Pekala gerçekte harika bir dalgayı ne meydana getiriyor ve bu harikalık matematiksel olarak ölçülebilir mi yoksa tümüyle şahsî bir şey mi?

Okyanusların korunmasına odaklanan ve kâr maksadı gütmeyen bir kurum olan MEGA Lab‘de çalışan uzman sörfçü ve kimyager Dr. Cliff Kapono, “Mükemmel dalganın gerçekte var olup olmadığını bilmiyorum” diyor. “Ancak benim için pek çok dalga tipinde harikalık bulmak her vakit zahmete bedel bir şey.”

Bütün dalgaların temeli denizin uzak kısımlarında, gücün son hali vermeden evvel birikip devasa aralıklar kat ettiği yerde başlıyor. Bir dalga kıyı şeridine ulaştığında, yaptığı uzun seyahatin izini de beraberinde getiriyor.

Örneğin ABD’nin Kaliforniya kıyılarındaki dalgalar ekseriyetle Kuzey Pasifik’teki fırtınalardan çıkıyor; bilhassa de kış aylarında. Bu fırtınalar kıyıya varmadan evvel binlerce kilometre aralık kateden kuvvetli yükselmeler meydana getirebiliyor. Örneğin oluşan bu kabarmalar, kıyıya ulaşmadan evvel yaklaşık 4.000 kilometre ara aşıyorlar. Yükselme suratı çabucak hemen yükselme devriyle orantılı olduğundan (ardışık dalgaların dorukları ortasındaki saniye cinsinden süre), 14 saniyelik bir kabarmanın bu arayı geçmesi yaklaşık 100 saat sürer.

Benzer biçimde, Yeni Zelanda yakınlarındaki fırtınalardan çıkanlar üzere Güney Yarımküre’de oluşan kabartılar da Güney Kaliforniya’ya ulaşmak için 9.500 kilometreden fazla yol kat eder. 12 saniyeden 18 saniyeye kadar değişen devirlere sahip bu uzun periyotlu kabarmalar, vardıkları vakit 4,5 metreye kadar dalga meydana getirebilir.

Okyanus boyunca gerçekleşen bu uzun seyahatler, kabarmaların gücünü ve zamanlamasını şekillendirse de nihayetinde bu dalgalar kıyıya ulaştığında nasıl kırılacakları su altındaki görünümle (batimetri) şekillenir.

Batimetri, cetlerinin okyanusları okumayla ilgili bilgiler miras bıraktığı bir Hawaii Yerlisi ve bilim insanı olan Kapono’nun en sevdiği çalışma alanlarından biri. Kendisi artık, dünya çapındaki bilim gönüllülerinin de yardımıyla 2030 itibariyle 1 milyon resifin haritasını çıkarmak için çalışıyor.

Yükselen ve ısınan denizler, kıyıların aşınması ve ekonomik gelişmeler, sörfçülük için vahim sonuçları beraberinde getirerek, kuvvetlerin bu hassas ahengini tehdit ediyor. Kaliforniya kıyı şeridine yönelik yürütülen 2017 tarihli bir tahlilde, eyaletin sörf bölgelerinin yüzde 34’ünün iklim değişimiyle bir arada 2100 yılında kaybolabileceği bulunmuş.

Deniz tabanının biçimi, bir dalganın oluşup kırılma biçimini direkt etkiliyor. Okyanus kabartıları resifler, kıyı kordonları ve kayalar üzere su altı özelliklerinin üzerinde seyahat ettikçe, değişen derinlikler dalganın yavaşlamasına, yükselmesine ve kendini şekillendirmesine sebep oluyor. Su altındaki bu görüntü, bir dalganın elma kabuğu üzere nazikçe mi soyulacağını, sıkı bir formda kıvrılıp tüp halini mi alacağını yoksa varsayım edilemeyen biçimde yere mi çarpacağını belirliyor. Aslında deniz tabanı, dalganın boyutunun, suratının ve üzerine binilebilirliğinin planı formunda davranıyor.

Kapono, bir dalgayı ülkü hale getiren en değerli ögeler ortasında biniş uzunluğunun, giriş kolaylığının, hareket yapılabilirliğin ve tüp tansiyonunun olduğunu düşünüyor. Sörfçülerin harikalık formunda algıladığı duruma pek çok değişken katkı yapsa da; Kapono deniz tabanına özel bir kıymet veriyor. Kendisinin deneyimlerine nazaran en âlâ dalgalar çoklukla 10 knot’tan düşük, kıyıdan uzak, hafif, rüzgarlarda meydana geliyor. Bu rüzgarlar dalganın biçim verilebilirliği ve denetimi için pürüzsüz, iddia edilebilir yüzeyler meydana getiriyor.

Fakat en uygun şartlar, pozisyona bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösteriyor. Örneğin Pipeline üzere bir resif kırılması, doğu-güneydoğu istikametindeki hafif rüzgarlar ve resifte sertleşmiş okyanus yerini açığa çıkaran minimum seviyedeki kum ile bir arada batı-kuzeybatı tarafında 3,5 metre civarı bir kabarma ve 17 saniyelik müddet ile en âlâ dalgayı meydana getirme eğilimi gösteriyor.

Fakat birebir ülkü şartlar, Pipeline’ı dünyanın en tehlikeli dalgalarından biri haline de getirebiliyor; pek çok sörfçü, bu değiş tokuştan kaçınmayı tercih ediyor. Kapono, kimileri için Meksika’nın Oaxaca kentindeki kum tabanı sörf bölgeleri üzere daha ufak ve daha inançlı ortamların daha cazip olduğunu söylüyor. Örneğin Barra de la Cruz‘daki dalgalar, uzun devirli güney kabartıları ve kuzeyden gelen hafif rüzgarlar ile şekilleniyor. Bu dalgaların kalitesi, açık denizdeki kumun birikme ve sörfçünün güzergâh tarafıyla hizalanma biçimine bağlı.

İnsanbilimsel bir açıdan bakıldığında Kapono, kalabalığın kıymetli bir öge olduğunu belirtiyor; kimi sörfçüler klasik şartlar yerine yalnızlığa öncelik veriyor. Sık sık yakındaki insan faaliyetlerinin şekillendirdiği su kalitesi de bir dalganın ne kadar keyifli verdiğini etkiliyor. Nihayetinde, harika bir dalgayı tanımlayan şey öznel bir durum: Dalganın kendisi kadar, ayağınızın altındaki tahtaya da bağlı.

“Benim için her tip dalganın harikalığı var; sıkıntı yalnızca o dalgaya ulaşmak için yanlışsız aracı bulmak ve sonrasında bu keşfi en âlâ hangi çevresel şartların desteklediğini öğrenmekte yatıyor. Kabartı yüksekliği, mühleti, istikameti, rüzgar ve batimetri değişiklik gösterecektir” diyor Kapono, “ama biz sörfçüleri arayışta tutan şey, kişinin sevdiği dalganın hakikat bileşimlerini bulmaktır.”