Nobel ödülüne layık 5 keşif! Bu keşifler hak ettiği değeri göremedi
İsveçli Alfred Nobel tarafından bir asırdan fazla bir mühlet evvel başlatılan mükafatlar, tamamlanması onlarca yıl sürebilen çığır açıcı bilimsel çalışmaları kutluyor. Bilim dünyasının en büyük mükafatlarını kimin kazanacağını varsayım etmek epey zordur. Kısa liste ve aday gösterenler zımnî kalır ve seçim sürecinin detaylarını ortaya koyan evraklar 50 yıl boyunca kamuoyunun görüşünden gizli tutulur. İşte, Nobel mükafatı kazanmamış Nobel mükafatına layık 5 keşif!
İLK İNSAN GENOMU
Nobel Ödülü’ne aday gösterilen ve sıkça tartışılan bahislerden biri de 1990 yılında başlatılan ve 2003 yılında tamamlanan cüretkar bir proje olan insan genomunun haritalanmasıdır . İnsan hayatının genetik kodunu çözmek, ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Japonya ve Çin’den binlerce araştırmacının yer aldığı memleketler arası bir konsorsiyumu içeriyordu. Bu eforun biyoloji, tıp ve başka birçok alanda geniş kapsamlı bir tesiri oldu. Lakin projenin Nobel Mükafatı kazanmamış olmasının bir nedeni de bu muvaffakiyete dahil olan insan sayısının çokluğu olabilir. Nobel’in 1895 tarihli vasiyetinde koyduğu kurallara nazaran, mükafatlar her ödül için en fazla üç bireye verilebiliyor; bilimsel araştırmaların birçoklarının işbirlikçi yapısı göz önüne alındığında bu giderek zorlaşan bir durum.
OBEZİTE TEDAVİSİNDE DEVRİM
Son birkaç yıldır glukagon gibisi peptit 1 (GLP-1) ismi verilen bir hormonu taklit eden çok satan zayıflama ilaçlarının geliştirilmesi sıhhat dünyasını sarstı.
Dünyada her sekiz şahıstan biri obeziteyle yaşıyor. Bu sayı 1990’dan bu yana iki katından fazla arttı. Kan şekerini düşüren ve iştahı azaltan bu ilaç, obezitenin ve tip 2 diyabet üzere ilgili durumların tedavisinde yeni bir çağ başlatma potansiyeline sahip.
Semaglutid olarak bilinen ilacın geliştirilmesinde yer alan üç bilim insanı (Svetlana Mojsov, Dr. Joel Habener ve Lotte Bjerre Knudsen), belli bir çığır açan buluşun yahut bilim beşerinin Nobel Mükafatı kazanıp kazanmayacağının göstergesi olarak kabul edilen 2024 Lasker-DeBakey Klinik Tıbbi Araştırma Ödülü’nü kazandı.
YAPAY ZEKA “AI”
Yapay zeka, kısaca YZ, insanların hayatlarını gibisi görülmemiş bir süratle dönüştürüyor. Kalabalık bir alan, lakin Clarivate’in Bilimsel Bilgi Enstitüsü’nde araştırma analizi başkanı olan David Pendlebury’ye nazaran iki isim öne çıkıyor. Pendlebury, meslektaşlarının yıllar boyunca değerli bilimsel makalelerine ne sıklıkla atıfta bulunduklarını tahlil ederek “Nobel mükafatına layık” şahıslar olduğunu tez ediyor.
İki kıymetli isim, AlphaFold Protein Yapı Veritabanı’nın Google DeepMind mucitleri olan Demis Hassabis ve John Jumper. AlphaFold Protein Yapı Veritabanı, dünya çapında en az 2 milyon araştırmacının kullandığı, amino asit dizilerinden proteinlerin 3 boyutlu yapılarını çözen bir yapay zeka programı.
BAĞIRSAK MİKROBİYOMUNU ANLAMAK
Vücudumuzda yalnız değiliz. Trilyonlarca mikrop -bakteriler, virüsler ve mantarlar- insan bedeninde ve üzerinde yaşar, topluca insan mikrobiyomu olarak bilinir. Son yirmi yılda genetik dizilimdeki ilerlemelerle birlikte bilim insanları bu mikropların ne yaptığını, birbirleriyle nasıl konuştuklarını ve bilhassa bağırsaktaki insan hücreleriyle nasıl etkileşime girdiklerini daha güzel anlayabiliyor. Pendlebury, bu alanın Nobel mükafatına layık görülmesinin uzun vakittir beklendiğini söyledi.
MEME KANSERİNE NEDEN OLAN GENLERİN KEŞFİ
1970’lerde kanserin bazen ailelerde görüldüğü anlaşılmıştı lakin göğüs kanserine ait genel fikir, hastalığa karşı kalıtsal yatkınlığı hesaba katmıyordu.
İnsanlar ve şempanzeler ortasındaki genetik farklılıkları araştıran bir geçmişe sahip olan ve şu anda Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tıp ve genom bilimleri profesörü olan Mary-Claire King, yeni bir yaklaşım benimsedi.
Bilim insanlarının insan genomunun haritasına sahip olmasından çok evvel çalışmaya başlayan King, 17 yılını BRCA1 genindeki bir mutasyonun göğüs ve yumurtalık kanserinde oynadığı rolü tespit etmek ve tanımlamak için harcadı. Bu keşif , göğüs kanserine yakalanma riski yüksek olan bayanların belirlenmesini sağlayan genetik testlerin yanı sıra ek tarama ve önleyici cerrahi üzere riskleri azaltmak için atılması gereken adımların belirlenmesine de imkan sağladı.
