Prof Dr Şirin, öğrenci ve emekçilerin tepkilerinin ardındaki çaresizliğe dikkat çekti: Bıçak kemiğe dayandı

Prof Dr Tolga Hoş Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– Siz İmamoğlu’nun avukatı Mehmet Pehlivan ile birlikte “Yargı Tacizi ve İmamoğlu” başlıklı bir çalışma yapıyorsunuz. Neden “yargı tacizi” dediniz?

Yargı tacizi, siyasi iktidarın, gazeteciler ve insan hakları savunucuları üzere muhalefet cephesinden bireylere karşı daima dava yahut soruşturma açarak, onları yıldırma yahut susturma pratiğine deniyor. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) da bu kavramı kullanıyor ve Türkiye’de yaygınlaştığını belirtiyor. Ekrem İmamoğlu’nun durumunun da bu kapsama girdiği kanaatindeyiz.

– Çalışmanızın içeriğinden kelam eder misiniz?

Mart 2019 seçimindeki çok tartışmalı YSK kararını, seçimi iptalini esasen biliyoruz. Bundan sonraki süreçlerde de gibisi olaylar gözlemlendi. Bilhassa Ahmak Davası bunun tipik örneği. 2 yıl 7 ay 15 gün ceza çıkmış misal bir dava bulmak epeyce zordur. Dava sürecinin uzaması, yargıçlara baskı savları ve bu davanın iktidar ve muhalefet tarafından manipülatif biçimde kullanıldığı argümanları davayı sıra dışı kılmaktadır. İHAM, Altuğ Taner Akçam/Türkiye kararında belgisiz ceza kararlarının keyfi kullanılmasının bile mağduriyet oluşturabileceğini kabul etmiştir. Dilipak/Türkiye kararında ise, bu türlü davaların sürüncemede kalmasının bir tıp “Demokles’in Kılıcı” üzere işlediğini belirtmiştir. Ekrem Bey’in durumu da bu kapsamda kıymetlendirilebilir ve ferdî müracaat şartları mevcut kanaatindeyiz.

‘SORUŞTURMA FURYASI VAR’

Bu davaya eşlik eden soruşturmalar furyası var. Ekrem İmamoğlu’na yönelik bu süreçte tehdit, vazifesi berbata kullanma, ihaleye fesat karıştırma, rüşvet üzere tezlerle 50’ye yakın soruşturma açılmış, bunların 31’i kapatılmış. Belgelerin içeriğine baktığınızda COVID-19’da otobüslerin doluluğu, İBB’nin ferdî dataları kopyaladığı argümanı, kimi CHP’lilerle teröre dayanak verildiği suçlaması, Büyükada’daki minibüslerin uygun olmaması üzere çeşitli tezler bulunuyor. İmamoğlu kelam konusu olduğunda titiz bir inceleme eğilimi olduğu izlenimi oluşmaktadır. Ayrıyeten ihaleye fesat bağlamında da benzeri cinsten bir yığılma var. Örneğin Beylikdüzü Belediye Başkanlığı devrinde 2015’te yapılan bir ihale yüzünden 2020’de geriye dönük inceleme başlatılmış, bu inceleme 2022’de isimli soruşturmaya dönmüş ve 2023’te ihaleye fesat karıştırma davası açılmış. Dava hâlâ Büyükçekmece 10. Asliye Ceza Mahkemesi’nde. Olağanda 409 günde bitmesi gereken dava 811. güne sarkmış. Eksper raporları İmamoğlu’nun lehine çıkmış; ihalede kamu ziyanı oluşmamış, hatta kamu faydasına daha düşük fiyat ödenmiş. Lakin buna karşın belgeye nereden geldiği ve niteliği tam olarak anlaşılamayan bir evrak sunulmuş. Lehe karar beklenirken savcı değişmiş, yeni savcı evraka hazırlanmak yerine kendisine devredilmesini istemiş ve dava yeniden aylar sonrasına ertelenmiş. Bu dava da bir tıp “askıda tutma” durumunu yansıtıyor.

ERDOĞAN’DAN MANEVİ TAZMİNAT DAVASI

Bir de son devrin polemikleri var malum. Sayın İmamoğlu’nun Ahmet Özer’in tutukluluğunun hukuka tersliği hakkında yaptığı konuşmada “eli sopalı” ve “karanlık atılımın peşinden koşan bir iktidar” sözlerini kullandı diye Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açılan 1 milyon TL’lik manevi tazminat davası var. Bunlar da bir nevi caydırıcı tesir yaratıyor.

SAVCI İÇİN CEZA DAVASI

Keza CHP Gençlik Kollar Başkanı Cem Aydın’ın paylaştığı bir tiviti yüzünden sabah saatlerinde konutundan alınmasıyla ilgili olarak Ekrem Bey’in İstanbul Cumhuriyet savcısına söylediği “Senin evlatlarını bu muamelelerden kurtarmak için seni yöneten aklı milletin zihninden söküp atacağız” sözü için açılan ceza davası var.

BİLİRKİŞİ AÇIKLAMASI

Sonrasında, CHP belediyeleriyle ilgili dava süreçlerinin neredeyse hepsinde karşımıza çıkan bir eksper ile ilgili yaptığı basın açıklaması var, biliyorsunuz. Onun üzerine de açılmış bir dava var. Bunlar yetmezmiş üzere, günümüzdeki mevzuat kararlarını geriye yürüterek verilmiş bir diploma iptali kararı var. Tüm bu kararlar, AYM’nin yahut İHAM’ın kararlarının yok sayılması değerine veriliyor. AYM’nin, Abidin Pişgin kararı diploma iptalleri konusunda nettir. O kararı okuyan biri Ekrem Bey’in diplomasını elinden alamaz.

‘AHMAK DAVASI İLE BAŞLADI FAKAT ÇEŞİTLENDİ’

Tüm bu olaylar bir ortada değerlendirildiğinde, ortada yargı süreçlerinin berbata kullanımı olduğu kanaati doğmaktadır. Çalışma, Ahmak Davası ile ilgiliydi aslında. Lakin süreç dallanıp budaklandıkça hususlar çeşitlendi. Gözaltı sonrasında yahut tutuklama kararı üzerine, keza konutunun aranma biçimine dayalı olarak ferdi müracaat şartları oluşmuş görünüyor. Bunlar birer kıymet yargısı değil. Her biri yargı kararlarına dayanan birer olgusal gerçek.

– İBB’ye operasyon, terör ve yolsuzluk savlarıyla yapıldı. Somut kanıtlar nedir?

Bu soruşturma zımnî olduğundan, tezlerin net bir halde bilinmesi şimdi mümkün değil. Lakin kimi gazetecilerin, güya her şeyi biliyormuşçasına ve yargı sürecini etkileyecek halde yorumlar yaptığı izlenimi oluştu bende. Bu durum, kamuoyunda muhakkak bir algı yaratmaya yönelik bir gayretin kesimi üzere. Zımnî bir soruşturma kelam konusu olduğunda, olağan gazetecilik faaliyetiyle elde edilmesi güç bilgilerin, peşin karar içerecek biçimde aktarılması, masumiyet karinesini zedeleyebilir. Basın özgürlüğü kıymetli bir hak olmakla birlikte, İnsan Hakları Mahkemesi’nin de vurguladığı üzere, bu hakkın kullanımı sorumlulukları da beraberinde getirir. Bilhassa “şiddetli medya kampanyaları” kamuoyunu yönlendirme potansiyeli taşıdığı üzere, yargılamanın adilliğini de olumsuz etkileyebilir.

‘GİZLİ ŞAHİT BEYANI KANITTIR FAKAT…’

Basına yansıyan savlar üzerinden sağlıklı bir kıymetlendirme yapmak mümkün değil. Lakin Ekrem İmamoğlu’nun toplumsal medyaya düşen tabir tutanaklarında, sunulan kanıtların büyük ölçüde zımnî şahit beyanlarına dayandığı gördük. Ceza hukukunda bâtın şahitlerin beyanlarının kanıt olarak kullanılabileceği kabul edilse de, bu çeşit kanıtların sonlu güvenilirliği vardır. Bilhassa şahitlerin, kendi beyanlarına öznel yorumlar katmaları durumunda bu beyanların kanıt gücü daha da zayıflar. Münasebetiyle, bu cins beyanların belirleyici kanıt olarak kabul edilmesi yerinde olmaz. Olursa bu ihlal yaratır.

– Konutundan alınma biçimi için ne dersiniz?

Bir hukukçu olarak, saklı şahit beyanlarına dayanılarak bir kişinin sabahın erken saatlerinde geniş çaplı bir polis operasyonuyla konutundan alınmasını gerçek bulmadığımı belirtmek isterim. Ayrıyeten, bu durumun İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin Gutsanovi kararındaki prensiplerle çeliştiği kanaatindeyim. Gutsanovi kararına nazaran; şiddet geçmişi olmayan, polis çağırdığında ulaşılabilecek durumda olan tanınmış bir siyasetçinin, ailesinin gözü önünde, silahlı polislerin iştirakiyle gözaltına alınması, özel hayata ve aile hayatına hürmet hakkını ihlal edebilir. Bu olayda da emsal bir ihlalin bulunduğu değerlendirilmeli.

– Mal varlıklarına el konulmasını nasıl değerlendiriyorsunuz, insanların mal varlıklarına ne vakit el konur?

Bu hususta detaylı bilgiler ortaya çıktıkça kıymetlendirme yapılabilir. Ama bu etapta şunu söyleyebilirim: El koyma süreci istisnai ve geçicidir. Yani bu bir önlemdir. Lakin kanun, yetkililere açık çek vermez. Bu türlü bir önlem için kabahatin işlendiğine ve bu hatalardan elde edildiğine dair somut kanıtlara dayanan kuvvetli kuşku olmalıdır. Bu kuşkunun bulunup bulunmadığını, münasebetler ortaya kondukça göreceğiz. Lakin peşinen şunu da söyleyeyim prensip olarak: Anayasa Mahkememize nazaran kuvvetli kabahat kuşkusu olan hâllerde bile bu el koymaların ölçüsüz ve kişinin mülkiyet hakkından büsbütün mahrum kalmasına neden olunmamalı. Şahısları mahvedecek ölçüsüz önlemler mülkiyet hakkını ihlal eder. Bir önlem, peşin karar ve yargısız infaz aracına dönmemelidir.

– CHP’nin gelecek seçimde adayını belirlemek için harekete geçmesi yaşanan süreçte ne kadar tesirli oldu?

Hükümete yakın medyada ve birtakım gazetecilerin açıklamalarında, zamanlamanın şuurlu halde belirlendiğini düşündürten değerlendirmeler yapıldığı görülüyor. CHP’nin ön seçimi olan 23 Mart 2025’ten evvel Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınacağı üzere telaffuzlar bu basında yer aldı örneğin. Bu durum, geçmişteki, kumpas davaları diye isimlendirilen birtakım dava süreçleriyle benzerlikler gösteriyor.

‘ZAMANLAMA KESİŞİYOR’

Ekrem İmamoğlu özelinde konuşmak gerekirse; Ahmak davasının makul evreleri, İmamoğlu’nun adaylık süreci açısından da kritik eşikler oluşturmuştur. Siyasi açıklamalar ile dava süreçleri ortasında bir zamanlama kesişmesi olduğunu görüyoruz. Bilhassa, İmamoğlu’nun aday adaylık dilekçesini CHP’ye sunduğu gün ile diplomasının iptaline bahis olan soruşturmanın başlatıldığı günün birebir olması üzere olaylar, bu izlenimi güçlendiriyor.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, bu tıp zamanlama kesişmelerini “yetki saptırması” olarak nitelendirebileceğini çeşitli kararlarında belirtmiştir. Bu temel haklara politik hedeflerle müdahale edildiği manasına gelir. Zamanlama ve yandaş medya açıklamaları ki buna “pro-governmental media” deniyor, politik emel saptamasında kullanılır.

– CHP fevkalâde kurultay kararı aldı. Bu karar, kayyımın önüne geçer mi?

CHP’nin 38. Olağan Kurultayı’nın iptali istemiyle açılan davalarda, üç başka mahkeme, “ihtiyati tedbir” talebiyle mevcut idarenin vazifeden uzaklaştırılması taleplerini reddetti. Bu kararların dışında farklı bir münasebet yahut yeni bir durum olmadığı sürece, alınan bu kararların geçerliliği devam etmekte. Mevcut mahkeme kararlarına muhalif rastgele bir süreç yapılmasını öngörmek mümkün değil. Bu cins mesnetsiz tezlerin kamuoyunda tedavüle sokulmasını tehlikeli görüyorum.

– CHP’nin kurultay kararının akabinde MHP Genel Lider Yardımcısı Feti Yıldız yaptığı paylaşımda mevcut idarenin kurultay kararı alamayacağını söyledi. Yorumunuz nedir?

Öncelikle, akademik olarak şunu kaydedeyim: Bir kurultay yapılması kararı yenilik doğurucu işlemdir ve parti aleyhine bir tasarruf manasına gelmez. Kurultay kararı alındıktan sonraki yeni durumlar alınan karara tesir etmez. Meraklısı, Anayasa Mahkemesi’nin E. 2004/2 sayılı ihtar kararını okuyabilir.

Olamaz lakin burası Türkiye malum… Bir kayyım atanır ise bu kişi, mecburî sayılabilecek işleri süreksiz olarak yürütmekle ve parti aleyhine bir süreç olmamasını temin etmekle mükellef olur. Sayının yahut evvelki süreçlerin değeri yok. Kurultay kararı partinin aleyhine değildir, karar alma süreçlerini pekiştirmeye matuftur.

‘ÇAĞRI VE İKAZLAR ANAYASAL ŞUURU GÜÇLENDİRİR’

– CHP’nin sokak davetlerinin sonucu ne olur?

CHP’nin “sokak çağrıları” güya şiddete davetmiş üzere aktarılıyor hükümete yakın basında. Halbuki bu türlü bir davet yok; bilakis, ısrarla anayasanın 34’üncü hususundaki şartlara uygun halde barışçıl protesto hakkından bahsediliyor. Anayasa, anayasal hakların kullanılmasıyla kazanılır. Kâğıt üzerinde yazılı olanlar, yurttaşların şuurlu biçimde onu sahiplenmesiyle beden bulur. Bu davetlerin ve ihtarların yurttaşların anayasal şuurunu güçlendireceğini düşünüyorum.

‘EZİCİ ÇOĞUNLUK BARIŞÇIL’

Göstericilerin ezici çoğunluğunun barışçıl olduğunu ve yasal bir konumda durduğunu görüyorum. Ama birtakım kolluk güçlerinin sıkıntıyı fazla kişiselleştirmiş olduğu görülüyor. Bu yadırgatıcı. Keza AYM’nin kararlarına da uyulmuyor. Bu kararlara nazaran birtakım göstericilerin şiddete bulaşmış olmaları, şiddete bulaşmamış olanların şov hakkını kategorik olarak yasaklama münasebeti olamaz. Buna uyulmuyor.

– “Sine-i millete dönmek” değerlendirilmeli mi, nasıl bir uğraş formülü izlenmeli?

Biliyorsunuz sine, yürek ya da göğüs manasına gelir. Günümüzde “halkın bağrına dönmek” manasına gelen “sine-i millete dönmek” tabiri, Türkiye’nin çok partili siyasi hayata geçmesiyle birlikte ortaya çıkmış ve Türkiye’ye mahsus bir mana kazanmıştı.

‘DOĞUŞU DP’YE DAYANIYOR’

Belki bir hatırlatma yapmak gerekir. Bu kavramın doğuşu Demokrat Parti (DP) etraflarına dayanır. DP’liler bu kavramı birinci defa 1946 seçimlerinin hileli olduğunu savunurken kullanmışlardı. Onlara nazaran, seçimler şaibeli geçmişti ve sonuçlar gerçekleri yansıtmıyordu. Bu nedenle, seçimler adil yapılmış üzere davranarak Meclis’e gitmenin yalnızca hileyi onaylamak, iktidarın figüranı olmak ve onun meşruiyetine hizmet etmek manasına geleceğini söz etmişlerdi. Bu nedenle, meşruiyeti bulunmayan bir Meclis’te vakit kaybetmek yerine halk ortasında uğraş etmeyi tercih ettiklerini “sine-i millete döneriz” diyerek belirtmişlerdi.

‘27 MAYIS’TAN SONRA AP BENİMSEDİ’

Bu telaffuz, 27 Mayıs’tan sonra Adalet Partisi (AP) tarafından da benimsenmişti. Askeri müdahale sonrasında oluşan yeni Meclis’te AP’ye yönelik baskıların artması üzerine partinin radikal ögeleri, “sine-i millete dönme” fikrini tekrar gündeme getirmişti. Birebir halde, merkez sağın kıymetli isimlerinden Süleyman Demirel de 1970’lerde birtakım milletvekillerine yönelik ceza gündeme gelince, “Bize Meclis’te siyaset yapma yollarını kapatırsanız sine-i millete döneriz” diyerek bu söylemi kullanmıştı.

‘DYP TEHDİT ÖGESİ YAPTI’

1990’lı yıllarda ise DYP, Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanlığı vazifesini ANAP tarafından zorla kabul ettirilmesine karşı reaksiyon olarak bu söylemi bir tehdit ögesi olarak kullanmış, hatta DYP’den Murat Sökmenoğlu üzere birtakım vekiller protesto istifalarını bu telaffuzla güçlendirmişti.

‘MERKEZ SAĞ KULLANDI’

Aslında merkez sağ siyasetçiler, “millî irade” metaforunun bir tamamlayıcısı olarak bu söylemi kullanmışlardır. Lakin bu kavramın gerçek manası, bu söylemi lisana getirenlerin gerçekte “sine-i millete dönmemiş” olmaları nedeniyle tam olarak bilinmemektedir. Lakin bu durum, bu tıp kavramların Almanca’da “kampfbegriff” olarak isimlendirilen, yani “politik uğraş kavramları” olduğu gerçeğini değiştirmez. Tesiri ve tartısı, toplumsal gerçeklerle uyumlu olduğu ve toplumdaki rahatsızlık hissiyle örtüştüğü ölçüde artar ve esasen “hegemonya inşası”nda fonksiyonel bir rol oynar.

‘İŞÇİNİN HAREKETİ DİĞERİNE BENZEMEZ’

Türkiye’de, bu kavram söyleyeni “milli” ve “halkçı” pozisyonuna yerleştirirken, muhatabını halktan kopuk ve ihanet içinde gösteren bir mana inşa edebilir. Lakin bu, bütün “mücadele kavramları”nın bir ölçüde bilinmeyen ve göreli olmasıyla ilgilidir. Kavramın manası ve fonksiyonu bağlamına nazaran şekillenir. Ajitasyon tarafı ise çeşitli pratiklerle doldurulabilir. Sol açısından bu pratikler, imza kampanyalarından, kitlesel toplantılar ve forumlar düzenlemeye, dayanışma dernekleri kurmaktan genel grev örgütlemeye kadar uzanabilir. Ben bunların içinde bilhassa işçilerin rolünü merkezi görürüm. Personel sınıfının direkt aksiyonu, diğerine benzemez. Lakin bu benim bir yurttaş olarak görüşüm. CHP açısından durum nasıl göreceğiz.

‘HALK BÖYLESİ FORMÜLLERİ ÇOK BULUYOR’

– Bu süreç İmamoğlu’nun siyasi geleceğini nasıl etkileyecek sizce?

Ben bu sürecin Ekrem İmamoğlu’nu güçlendirdiğine inananlardanım. Hükümet cenahında bile bu süreçteki sorunu görenler artık dayanamayıp lisana geliyor. En son eski AK Parti İzmir Milletvekili Hüseyin Kocabıyık olayında bu türlü oldu. “Recep Tayyip Erdoğan… Geleceğin yer burası mıydı? Biz bunlar için mi gayret ettik? Bunun için mi mahkemelerde süründük yıllarca? Sen aslında kendine darbe yaptın haberin yok!” diye konuştuğu söyleniyor. Bu tıp telaffuzları kendi etrafımızda de bizzat AK Parti seçmenlerinden de duyuyoruz. Ortalama bir yurttaş yahut halkın çoğunluğu diyeyim, böylesi yolları gerçek bulmuyor ve çok görüyor, kanımca.

‘TEPKİLER İMAMOĞLU İLE SONLU DEĞİL’

Ekrem İmamoğlu, sevilen bir önder. Örneğin tabire çağrılsa savcılığa resen geleceği açık lakin konutundan alınma biçimi gerginliği yükseltecek biçimdeydi. Kaçacak hâli yok ancak buna karşın tutuluyor. Keza hakkında açılan davalar, siyasetin olağan akışına yargının fazla müdahil olması manasına geliyor. Ortalama yurttaş bunu da yadırgıyor. Bir de bence reaksiyonlar İmamoğlu sorunuyla sonlu değil. Ülkede ahlaki bir çürüme var. Ekonomik kriz çok ağır. Ortalama bir öğrenci bir nesil evvelki öğrenci üzere bir kafeye bara gitmekte bile zorlanıyor. İşe girerken liyakat probleminin göz gerisi edildiğini ve kayırmacılığın yaygınlaştığını görüyor. İşçiler açısından artık bıçak kemiğe dayandı. Beşerler yoksullukla boğuşuyor ve çok çaresizler. Ekrem İmamoğlu bir çıkış kapısı üzere göründü ufuktan onlar için. Ona uygulanan muamele ise artık dayanılmaz geldi diye düşünüyorum.

– Türkiye nasıl bir süreçte?

Bence çok kritik bir dönemeçteyiz. Demokrasiye tekrar dönme olasılığımız güzelce azalmıştı. Bunlar tahminen de son demler. Ancak ben burada iktidar partilerinden çok muhalefet partilerinin tavırlarını belirleyici sayıyorum. Onların ne yapacağı yahut yapmayacağı olayların seyrini ortaya koyacak.

‘SİYASİ PARTİLER HUKUK OFİSİ DEĞİL’

Bence gereğinden çok hukuk konuşuyorlar. Daha evvel de söz etmiştim: Biz hukukçulara mikrofon uzatırsanız size hukuk yollarını anlatırız, amenna. Ama muhalefet partileri birer “hukuk bürosu” değildir. Kelamına güvenilen siyasetçilerin yalnızca hukuk yollarına işaret etmekten vazgeçmesi gerekiyor. Zira Türkiye’de bilhassa bu türlü olaylarda yargının siyasetten bağımsız olduğu yanılsaması, en uygun ihtimalle bir hayal, en berbat ihtimalle bir teslimiyettir. Şayet bir karar siyasi ise, siyaseti hukuka indirgemek demokratik değil, teknokratik bir tavırdır. Sıradan insanı olan bitenden uzaklaştırır, süreci soyut ve ulaşılmaz hâle getirir. Siyaset, imkânsızı mümkün kılma sanatıysa, muhalefetin de ortalama bir hukukçunun ya da yurttaşın vereceği reaksiyonların ötesine geçmesi, yaratıcı ve dinamik olması gerekiyor. Bundan sonrası, muhalefetin siyaseti nasıl şekillendireceğine bağlı. Hukuk, güzel ya da makus, olsa olsa onu takip eder. Mustafa Kemal Paşa’nın dediğin hatırlamak lazım tahminen: Umutsuz durumlar yoktur, sadece umutsuz beşerler vardır.

PORTRE

İzmir’de doğdu. Hukuk alanındaki lisans ve lisansüstü eğitimini Marmara Üniversitesi’nde tamamladı. Lisans eğitimi sonrasında Londra Birkbeck Üniversitesi’nde insan hakları hukuku eğitimi aldı. Doktora ve doktora sonrası etaplarda Köln Üniversitesi Doğu Hukuku Enstitüsü’nde araştırmacı olarak misyon yaptı. 2006-2008 yılları ortasında İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi yürütme kurulu üyeliğinde bulundu. Ondan fazla kitap ve çok sayıda makalesi olan Hoş, İstanbul Barosu’na kayıtlı avukat ve Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Kolu’nda profesör olarak çalışıyor.