Siyasette kadınlarla ilgili dört şaşırtıcı gerçek

Getty Images Mürekkepli parmağını kaldırıp, oy kullandığını gösteren Mısırlı bir bayan. Mürekkep, tekrarlanmış oyu engellemek için kullanılıyor.

Kadınlar son yüz yılda oy verme hakkını alarak ve neredeyse bütün ülkelerde parlamentolara girerek kıymetli siyasi kazanımlar elde etti.

Ancak bayanlar tekrar de yetersiz seviyede temsil ediliyor, bilhassa de en üst seviye misyonlarda.

Siyasette bayanlarla ilgili dört şaşırtan gerçeği derledik.

1. BAYANLAR NEREDEYSE HER YERDE OY VERME HAKKI KAZANDI

20. yüzyıla kadar çok az sayıda bayanın oy verme hakkı vardı, lakin yüzyılın sonunda her şey değişti ve çok az sayıda bayan oy verme hakkından yoksun kaldı.

Bazı ülkeler, 21. yüzyılda bu eğilimi takip etmeyi sürdürdü ve son olarak Suudi Arabistan 2015’te bayanlara mahallî seçimlerde oy verme hakkı tanıdı. (Suudi Arabistan’da ulusal seçim yapılmıyor.)

BM’ye nazaran böylelikle, tüm ülkelerdeki bayanlar yasal olarak oy kullanma hakkına sahip oldu.

Ancak Taliban idaresi altındaki Afganistan’da son periyotta bayanlar siyasi haklarından yoksun bırakıldı.

Birleşmiş Milletler’in toplumsal cinsiyet eşitliği ve bayanların güçlendirilmesi için çalışan BM Bayan kuruluşuna nazaran “Afgan bayanları oy verme hakkını 100 yıldan daha uzun bir mühlet evvel elde etti. Ama bugün Taliban idaresi altında kamusal hayattan silindiler. Şu anda hiçbir Afgan bayanı ulusal ya da bölgesel seviyede rastgele bir kıymetli siyasi pozisyonda bulunmuyor.”

19. yüzyılın ortalarına kadar, genel oy verme hakkı erkekler için de az görülen bir durumdu. Ancak birtakım ülkelerde erkekler oy verme hakkı alırken, bayanlar büyük ölçüde dışlandı. Yeni Zelanda 1893’te bayanlara oy hakkı veren birinci ülke oldu. (O vakitler bir Britanya sömürgesi olsa da, kendi kendini yönetiyordu.)

İngiltere merkezli sivil toplum kuruluşu Küresel Change Data Lab’in proje lideri Bastian Herre’ye göre İkinci Dünya Savaşı başlarken, erkeklerin dünya genelindeki ülkelerin üçte birinde oy hakkı vardı, bayanların ise yalnızca altıda birinde.

Herre “Kadınlara karşı oy hakkı ayrımcılığının sona erdiği birçok ülkede İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda fark süratle kapandı ve hem bayanlar hem de erkekler birçok öteki ülkede oy hakkı aldı” diyor.

Birçok Afrika ülkesinde, bayanlara oy hakkı bağımsızlıktan sonra verildi. Kimi öteki ülkelerde ise ayrımcılık şaşırtan derecede uzun sürdü.

ABD’de 1965’e kadar çok sayıda siyah bayan ve erkeğe oy hakkı verilmedi. İsviçre’de ise bayanlar federal seçimlerde oy hakkını 1971de alabildi. Güney Afrika’da da siyah bayanların oy kullanmasına birinci olarak 1993’te müsaade verildi.

Getty Images Afgan bayanlar oy kullanma hakkını teknik olarak 1919’da kazandı, ancak Taliban seçim yapmaya gerek duymuyor.

Ancak kağıt üzerinde oy hakkına sahip olmakla, bu hakkı nitekim kullanabilmek farklı sıkıntılar.

Bağımsız sivil toplum kuruluşu World Population Review’a nazaran, “Bazı ülkelerde ve bölgelerde bayanların yasal oy kullanma hakları var lakin toplumsal normlar, taciz, sandıkta şiddet ya da eşlerinden gördükleri baskı nedeniyle oy kullanmaları önleniyor”.

Kuruluş, Mısır’da görünüşte makul bir kural olan kimlik gösterme gerekliliğine dikkat çekiyor. Lakin ülkede bayanların geçerli bir kimlik kartına sahip olma ihtimalinin erkeklerden çok daha düşük olduğu vurgulanıyor. Kimlikleri bulunsa bile eşlerinin elinde oluyor ve böylelikle erkekler bayanların oy kullanıp kullanamayacağını belirleme gücüne sahip oluyor.

2. BAYANLAR YALNIZCA ÜÇ PARLAMENTODA ÇOĞUNLUKTA

İsveç merkezli Varieties of Democracy Project (V-Dem) isimli kuruluşa nazaran 20. yüzyılın başlarına dek bayanlar ulusal parlamentolardan büsbütün dışlanmış durumdaydı.

Finlandiya 1907’de parlamentoya birinci bayan milletvekili gönderen ülke oldu.

Bu kademeden sonra dünya genelinde bayanların siyasete girişi çok daha düşük bir süratle arttı, lakin ilerleme suratı 20. yüzyılın sonuyla 21. yüzyılın başında hızlandı.

Amerikan niyet kuruluşu Dış Bağlar Kurulu’ndaki Bayanlar ve Dış Siyaset programı tarafından oluşturulan Bayanların Gücü Endeksine nazaran, şu anda BM’ye üye 193 ülkenin yalnızca üçünde, Ruanda, Küba ve Nikaragua’da bayan parlamenterlerin oranı yüzde 50’nin üzerinde.

Endekse nazaran Meksika, Andorra ve BAE de parlamentolarında bayan ve erkek üyeler ortasında eşitlik sağladı.

Kadınların Gücü Endeksi’nden Noel James “Bu altı ülkeye ek olarak, bayanların parlamentoya daha fazla girmesi için yasal kotalar uygulayan beş ülke var” diyor.

James’e nazaran Ruanda’nın cinsiyet eşitliğindeki başarısı da kısmen 1994’teki soykırıma dayanıyor. Soykırım nedeniyle nüfusun büyük kısmını bayanlar oluşturmaya ve ülkenin yine inşası eforlarına katılmaya başladı. James, kız çocuklarının güzel bir biçimde eğitime erişmesinin de katkı sağladığını kaydediyor.

BAE parlamentosunun yasalar uyarınca yarı yarıya bayanlardan oluşması gerekiyor. Bunların yarısı seçilirken yarısı da atanıyor. Son seçimlerde ülke vatandaşlarının yalnızca yarısı kadarı oy verme hakkına sahipti.

BM Bayan örgütü, siyasi misyonlara seçilmeye çalışan bayanların pek çok ülkede zorluklarla karşılaştığını vurguluyor.

Kuruluşa nazaran, “Zararlı normlar ve cinsiyet temelli şiddet, bayanların siyasi haklarına darbe vuruyor ve medyadaki klişeler, bayanların erkeklerden daha az legal ve daha az kabiliyetli oldukları fikrini besliyor”.

Kuruluş, siyasi partilerin de sıklıkla bayanları aday olarak belirlemeye direndiğini söylüyor. Ayrıyeten bayanların “mali ağlar ve siyasi patronaja erişiminin az olmasının”, bilhassa kalkınmakta olan ülkelerde siyasetin dışında kalmasına yol açtığını vurguluyor.

Şu anda sekiz ülkenin parlamentosunda hiç bayan yok: Afganistan, Azerbaycan, Suudi Arabistan, Macaristan, Papua Yeni Gine, Vanuatu, Yemen ve Tuvalu.

Getty Images 2019-2023 ortası Başbakan Sanna Marin’in liderliğindeki Finlandiya hükümetinde bayanlar hakimdi.

3. ÜLKELERİN YÜZDE 15’İNDEN AZINI BAYANLAR YÖNETİYOR

1 Aralık 2024 prestijiyle, 193 ülkenin yalnızca 26’sında bayan devlet ya da hükümet başkanı bulunuyor. Kadınların Gücü endeksine nazaran bu yüzde 15’ten az bir orana denk geliyor.

Ayrıca bayanların hükümetlerdeki konumların yarısını ya da daha fazlasını işgal ettiği yalnızca 15 ülke var.

Getty Images Barbados’ta kadın Devlet Başkanı Sandra Mason (solda) ve Başbakan Mia Amor Mottley

4. 1946’DAN BU YANA 80 ÜLKENİN BAYAN BAŞKANI OLDU

Kadının Gücü endeksine nazaran 1946’dan bu yana 80 ülke, yani toplam ülke sayısının kabaca yüzde 40’ı bayan devlet ya da hükümet liderine sahip oldu.

1960’ta, Sri Lanka’da Sirimavo Bandaranaike dünyanın birinci demokratik yollardan seçilmiş başbakanı olana dek, bunların hepsi iktidarın miras yoluyla devralındığı kraliyet aileleri üyeleriydi.

Herre’ye nazaran “O vakitten bu yana çok daha fazla sayıda ülke bayan yöneticiye sahip oldu. Bu eğilimin itici gücü demokrasilerdi”.

Ancak en üst seviye misyonlarda bayanların sayısı erkeklere kıyasla hala çok daha az.

KADINLARIN SİYASETTE TEMSİLİ NEDEN DEĞERLİ?

Araştırmalar, siyasi misyonlarda daha çok bayan olmasının olumlu değişiklikleri beraberinde getirdiğini gösteriyor.

2021’de Colorado Boulder Universitesi tarafından yapılan bir çalışmaya nazaran, bayanların daha tesirli olduğu parlamentolara sahip ülkeler, eğitim ve sıhhate daha fazla yatırım yapıyor.

Aynı halde, 2020’de Cambridge Üniversitesi’nin yaptığı araştırma, Sahraaltı Afrika ülkelerin parlamentolarında artan bayan sayısının, sıhhat harcamalarını artırdığını ve çocuk ve bebek vefatlarını azalttığını tespit etti.

Ancak Bayanların Gücü endeksinden James, bayanları seçmenin bu sonuçları garanti etmediğini vurguluyor. James’e nazaran bayanlar homojen bir küme değil ve hepsi cinsiyet eşitliği, barış ve işbirliğine dayanak vermiyor.