TDT Kurucu Genel Sekreteri Halil Akıncı, Türk devletlerinin büyükelçi atamalarını değerlendirdi: ‘Sabretmeli, bu fırtına geçer’

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Kurucu Genel Sekreteri, emekli büyükelçi Halil Akıncı Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı

– TDT üyesi Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan son devirde sırayla Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ni “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak tanıdı ve büyükelçi atadı, bunun manası nedir?

Kıbrıs Rum kesiti konusu yeni bir bahis değil. TDT’nin birinci tepesini 1992’de Ankara’da yaptık. Gerisinden 94’te İstanbul’da. Bildiriler yazılırken Kıbrıs daima pürüzlü bir husus oldu.

– Neden?

Bir; ben size “Kıbrıs siyasetimiz nedir” diye sorsam yanıt veremezsiniz. Annan Planı’nı kabul ettik, Kıbrıs’ı terk ettik. Türklerin ferdî hakları dışında hiçbir haklarının olmamasını istiyorlardı. Onun da ileride ne olacağı aşikâr değil. Zira ferdî haklarının çiğnenmesi yüzünden Kıbrıs’a çıktık. Özetle Kıbrıs siyasetimizde bir istikrar yok. İkincisi, Türk cumhuriyetleri Sovyet tesirinden kurtulamadı.

– Hangi açıdan kurtulamadı?

Zihniyet bakımından kurtulamadılar. Sovyetler Birliği daima bir biçimde Rum tarafını tuttu ve bu beyinlerine kazındı, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni bölen tarafın biz olduğumuzun propagandasını yaptı. Bunu Birleşmiş Milletler (BM) kabul etti. Halbuki biz cumhuriyet işlemez hale geldiği, kendi vatandaşı olan Türklere saldırdığı için farklı yönetimimizi kurduk. Bunu göremediler yahut işlerine gelmedi. Onun için Kıbrıs Rum Kesimi”ni yasal olarak tanımaya devam ettiler. Kendi içlerinde de ayrılıkçı hareketler olmasından çekindiler. Gelecekte muhtemel bir toprak kaybı için örnek olabileceğini düşündüler.

‘BEKLENTİLERİ GERÇEKLEŞTİREMEDİK’

– Nedir örnekler?

Mesela Kazakistan… Kuzey Kazakistan için Ruslar “Neden burası Kazakistan’a verildi” der. Örneğin Özbekistan’da Karakalpak Cumhuriyeti var. Karakalpak Cumhuriyeti bağımsız olmaya kalkarsa Kıbrıs’ı örnek alabilir diye düşünürler.

Hatta Azerbaycan’da bile Karabağ problemi… “Eğer Kıbrıs Türk Devleti tanınırsa, bu Karabağ için örnek olur mu” derler. Bir öbür değerli nokta da bu devletler bağımsız olduklarında Türkiye’ye büyük hayranlıkla baktılar ve Türkiye’nin gücünü biraz da mübalağa ettiler. Türkiye’yi kalkınmalarını tamamlayacak bir devlet olarak gördüler.

– Beklentilerini gerçekleştiremedik mi?

Gerçekleştiremedik. İmkânımız yoktu. Sermaye yoksa yatırım yapılamaz. Türkiye bugün yatırım çekmeye çalışan bir ülke. Türkiye’nin kapasitesi AB ile mukayese kabul etmez. Bu ülkelerde Çin ve Rusya nüfuzu var. Bunları dengelemek mecburiyetindeler.

– AB ile mi dengeliyorlar?

ABD ile, AB ile. Diğer alternatif yok.

– Rusya ve Çin çekincesi tesirli mi?

Tabii. Türkler devamlı birbiriyle hengame eden bir millettir. Şah İsmail ile Sultan Selim’i, Timur ile Beyazit’i düşünün, örnekleri çok. TDT ile Türkler birinci defa istekli olarak bir ortaya geldi. Lakin bir ortaya gelen Türkler ortasında bin yıllık bir kültür uzaklığı var. Bizim Batı Türkistan’dan ayrılmamızdan beri bin yıl geçti. Bu bin yılda herkesin tuttuğu yol değişik oldu. Bütün bunları kapatmak gerekirdi. Fakat kapatmak için 20-30 sene çok az bir vakit.

– TDT’nin kurulmasında geç mi kalındı?

Geç kalmadık. Kimse hazır değildi. Zira biz sıfırdan değil eksiden başladık. Bin yıldır başkaydık. Yeni bağımsız oluyorlardı. Bu nedenle şu an hiçbir ülke egemenliğinden fedakârlıkta bulunmak istemiyor ve bulunmuş değil. Teşkilat kurulurken iki unsur kondu. Bir: “egemen eşitlik”, iki, “mevcut taahhütlere saygı”. Ortak inanç var fakat bir de başka devlet çıkarı var.

– İdeolojik olarak ortaklaşıyor muyuz?

İdeolojik olarak ortak geçmişe inanıyorlar. TDT de ortak geleceğe inanmalarını sağlamak üzere kurulmuş bir teşkilat. Bu yolda genişletilmiş ve ağırlaştırılmış işbirliğini geliştirmek için çalışıyoruz. Bu geliştikçe, aramızdaki işbirliği meyvesini verdikçe ortak geleceğe inanmamızı, birlikte yürümemizi sağlayacak. Hatta slogan şöyle: “Önce yan yana gerisinden uygun adım yürüyeceğiz”.

– Nasıl yürüyüşler gerçekleştirdik bugüne kadar?

Birçok hususta uygun adım yürüdük. BM’de ortaklaştık, birden fazla milletlerarası problemde paralel hareket ettik. İktisat, eğitim, doğal afetler mevzularında işbirliği düzenekleri kurduk.

– Kıbrıs sorunu bu işbirliğini zedeledi mi?

İdeoloji, ortak Türklük inancı var. Lakin bu devletler çıkarlarını teraziye koyduklarında AB ile bağlantı kurmak ağır basıyor. Bu stratejik bir yaklaşım. Şayet AB, alaka kurmanızı Rum bölümünün tanınmasına bağlarsa boyun eğersiniz. Gerçekten Türkiye milletlerarası kuruluşlarda Rum kısmı ile birebir toplantılara katılarak oydaşma ile karar alınması gerektiğinde ister istemez Rum kısmı ile işbirliği yapmak zorunda kalıyor.

– Türkiye ekonomik olarak daha güçlü bir devlet olsaydı ve Türk devletlerine yatırım yapabilseydi Kıbrıs Cumhuriyeti tanınmaz mıydı?

Biz AB ile birebir güçte olsaydık yeniden de bizim nüfuzumuzu dengelemek için diğer ülke ve örgütlerle işbirliği yapmaya çalışırlardı. Zira bunlar yeni bağımsız olmuş ülkeler ve bağımsızlıkları konusunda hassaslar. Bu devletlerin aşağı üst iki, üç yüz yıllık bir kölelik dönemi var. Onun için egemenliklerinden fedakârlık etmezler. n Bu süreçte TDT’ye yönelik tenkitlere ne dersiniz? Basınımız bilgi olmadan fikir üretme alışkanlığında. Biz zorluklarla bir fidan diktik. Özel şartları yüzünden yavaş büyüyen bu fidanı meyve vermedi diye eleştiriyorlar. O fidanı sabırla, ihtimam göstererek büyütmek ve meyve vermesini sağlamak daha akla yakın değil mi? Hayal ettikleri süratle büyümedi diye tabanına kezzap dökmeye kalkmak hangi akla hizmettir?

– Hükümetin sessiz kaldığı istikametindeki reaksiyonlara yorumunuz nedir?

Her şey olup bitmiş. Zati devlet Kıbrıs konusundaki tavırlarının bu türlü olduğunu yıllardır biliyor. Bunu değiştirmek için KKTC’yi gözlemci devlet olarak TDT’ye kabul ettirdi. Lakin KKTC gözlemci kabul edildikten sonra bile Özbekistan Dışişleri Bakanı Nurof KKTC’yi gözlemci kabul etmenin tanımak manasına gelmediğini açıkladı. Artık hükümet bu karara karşı olduğunu açıklasa, Rum bölümünü tanıyan devletlerden de bir karşılık gelecek. Mevcut yara büyüyecek. Bunun tedavisini ileri bırakmak daha makul bir yol. Zira KKTC yerinde duruyor, Türkiye yerinde duruyor. Bu durumun ilerideki gelişmelere nazaran değişmesi de mümkün.

‘DUYGUSAL SARSINTI’

– Pekala şu an gelinen noktada Türkiye ne yapmalı?

Anlamak, sabretmek lazım. Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanıyarak devlet çıkarlarını öne aldılar. Böylelikle Çin ve Rusya’yı da bir ölçüde dengelemiş olacaklar. Hiç kimse “Ben Türk Devletleri Teşkilatı’ndan çıkarım” demedi. Artık duygusal bir sarsıntı geçirdik. “Böyle ihanet olur mu” diye beni arayanlar var. Ben de soruyorum, “Türkiye’de emsal durumda olsa sermaye çekmek için ne yapacaktı”.

– Türkiye’yi diplomatik olarak nasıl etkileyecek?

Nasıl yönetim edeceğimize bağlı. Türkiye çok reaksiyon göstermemeli. “Mahvolduk, öldük, bittik” diyenler var. Türkiye bunu trajik ve stratejik bir hezimet üzere görülüyor.

– Değil mi?

Hayır değil, zira fiili durumda değişen bir şey yok. Ayrıyeten hassasiyeti de pek anlamıyorum. Tüm devletler Kıbrıs Rum kesitini tanıyor. Ancak biz kızgınlığımızı yalnızca Türk devletlerine yöneltiyoruz. Bunun mantığını biri anlatsın.

– Artık bu devletlere nazaran de TSK Kıbrıs’ta işgalci mi?

“BM kararlarına uyuyorum” diyorlar. Bu devletler Rum bölümünü bağımsızlıklarından beri aslında tanıyor. Şimdiki değişiklik, büyükelçi göndermeleri ve akredite etmeleri. Bu fırtına geçer. Türkiye ileride TDT’ye daha bilgili, önemli bakar ve sabrederse bu işbirliğinin bir geleceği var.

– Nasıl bir gelecek?

Biz bu teşkilatı yalnızca Türklerle bir arada olalım diye istemedik. Avrasya’ya baktığınız vakit kuzeyde Rusya gücünü koruyacak. Güneyde ise Hindistan ve Çin. Bir de ortada Kore, Japonya, Moğolistan ve Türk devletleri var. TDT stratejik bir teşebbüs. Bir yanda kendi içindeki işbirliğini güçlendirirken Japonya ve Kore ile de yakın işbirliğini amaçlıyor. Bunun tüzel hazırlığı yapıldı.

– KKTC için bundan sonra ne yapacağız?

KKTC’nin bağımsızlığı konusunda ısrar edeceğiz. Zira ada, hem Kıbrıs Türk halkının korunması hem de savunma açısından kritik derecede değerli. 1570’te niye kan dökerek Kıbrıs’ı aldıysak, 1974’te niye müdahaleye mecbur kaldıysak bugün de birebir sebepler geçerli. AB ile münasebetlerimiz vazgeçilmez lakin bunun için de yapacağımız fedakârlık sonludur.

– Cumhurbaşkanı Erdoğan AB’nin Türkiye’ye gereksinim duyduğundan kelam etti…

İhtiyaçları varsa onlar söylesin. Siz “İhtiyaçları var” diye ortaya çıkarsanız onlar “Türkiye’nin bize hizmet etmeye muhtaçlığı var” derler. Taktik kusurdur.

– AB, Rusya’dan çekinmekte haklı mı?

Haklı. Lakin Rusya’nın yorulduğunu anlamamakta haksız.

‘RUSYA GAYESİ BÜYÜTMÜŞ OLABİLİR’

– Trump “savaşı bitirme sözü” verdi. Buna karşılık geçen hafta Rusya Sumi’ye saldırdı, Rusya savaşı sona erdirmek istemiyor mu?

Trump, “Savaşı bitireceğiz” yerine “Savaşı devam ettireceğiz” deseydi Rusya bu kadar rahat hareket edemezdi. “Ben bu savaşı durduracağım” deyince Ukrayna’nın elinden pazarlık gücünü aldı.

– Trump kendi kendisini köşeye sıkıştırarak Putin’in de bundan faydalanmasını mı sağladı?

Evet. İstemeyerek. Kesinlikle demiyorum ancak Rusya amacı büyütmüş olabilir. Ukrayna’nın tamamını almak değil fakat ilerisi için “Ukrayna silahsızlansın” üzere birtakım taahhütler istiyor.

– ABD artık de barış masasından kalkmaktan kelam ediyor, pazarlık taktiği mi yoksa hakikaten çekilirler mi?

İş Trump’a kalırsa bir gün masadan kalkar gerisinden tekrar gelir. Zira ABD’yi şirket sanıyor. Ancak prosedürü uygun bir şirket yöneticisinden daha aşağı seviyede. Rusya durumunu değiştirmez. Trump masadan kalkarsa hiç aldırmaz, sabırla bekler; kendisine uygulanan yaptırımları ortadan kaldırmaya, bunu beceremezse hafifletmeye çalışır. Bunu hangi ölçüde başarırsa başarsın Trump’ın karşında eli bugünkünden daha güçlü olur.

PORTRE

Halil Akıncı, 1945’te Muğla’da doğdu. Lisansını 1967’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dış Münasebetler Bölümü’nde tamamladı. Diplomatik alanda başkâtip, konsolos, şube müdürü, daire başkanı, bakanlık müşaviri olarak çalıştı. NATO sekreteryasında ve Orta Asya, Kafkasya, Slav Ülkeleri Genel Müdürlüğü misyonlarında bulundu. Eski Sovyet Coğrafyasından Sorumlu İkili Siyasi İşler Genel Müdürü, Ljubljana ve Yeni Delhi büyükelçisi olarak misyon yaptı. Bölge ülkeleri ile ilgili değerli bilimsel toplantı ve çalışmalarda yer aldı. 2008’de Moskova Büyükelçisi olarak atandı. 2010–2014 tarihleri ortasında TDT’nin gnel sekreterliğini üstlendi.