Türkiye Barolar Birliği’nden dikkat çeken ‘hukuki değerlendirme’ raporu: ‘Öğrencilerin dersleri boykot etmesi ifade özgürlüğü kapsamına girer’
Türkiye Barolar Birliği (TBB) İnsan Hakları Merkezi tarafından hazırlanan hukuksal değerlendirmede, çeşitli asliye ceza mahkemelerinde 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamında devam etmekte olan yargılamaların yanı sıra, Yükseköğrenim Kanunu disiplin kararları çerçevesinde, üniversite öğrencilerinin ders boykotlarına ait disiplin sorumluluğu bahisleri incelendi.
5 ana başlık, 20 orta başlık ve 34 sayfadan oluşan değerlendirmede boykot daveti ve boykot aksiyonunun hukuksal niteliği şu formda tabir edildi:
“BOYKOT DAVETİ VE BOYKOT AKSİYONUNUN TÜZEL NİTELİĞİ”
“Protesto hakkı, toplantı ve şov yürüyüşü hakkı ile söz özgürlüğünün kapsamı içindedir. Protesto hakkı, birçok farklı aksiyon biçimini içerir. Barışçıl olduğu sürece, bu hak sadece protesto yürüyüşlerini değil, tıpkı vakitte abluka, oturma aksiyonu, işgal üzere farklı hareket biçimlerini de kapsar. Örgütlü ve resen gerçekleşen her türlü aksiyon, toplantı ve şov yürüyüşü hakkının bir modülü olan protesto hakkına dahildir ve öncesinde bir bildirim kuralına bağlı tutulamaz.
Barışçıl toplantı hakkı bireylerin protesto vaktini yerini ve biçimini seçme hakkını da içerir. Hakikaten, 1982 Anayasası’nın 34/1. hususu de “Herkes, evvelce müsaade almadan, silahsız ve ataksız toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.” diyerek toplantı ve şov yürüyüşü hakkına ait kelam konusu kozmik standartları tanımaktadır. Protesto prensip olarak kamuya açık alanlarda, kamu binalarında ve üniversitelerde yapılabilir. Protesto, muhakkak bir hususta kendisini söz etmek isteyen öğrenciler tarafından üniversite yerleşkelerinin içinde ya da dışında kullanılabilecek bir haktır.”
“İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE AKADEMİK ÖZGÜRLÜK ÜNİVERSİTENİN TEMEL TAŞIDIR”
“İfade özgürlüğü ve akademik özgürlük üniversitenin ve akademik hayatın temel taşıdır. Öğrencilerin tabir ve barışçıl toplantı şov yürüyüşü ve bunların kapsamı içinde yer alan protesto hakkı hem 1982 Anayasasının 26. ve 34. hususlarında hem de AİHS’nin 10. ve 11. hususlarında teminat altına alınmıştır. Öğrencilerin protesto hakkının sonu, bu nitelikteki hareketlerin yükseköğretim kurumlarında eğitim ve öğretimi direkt engelleyici bir nitelik taşıması olabilir.”
“AİHM’YE NAZARAN BOYKOT DAVETİ KARŞI GÖRÜŞÜ TABİR ETME ARACIDIR”
“AİHM’ye nazaran boykot daveti karşı görüşü tabir etme aracıdır. Bu nedenle AİHS’nin 10. hususunda tanınan söz özgürlüğünün kapsamı içindedir.19 Üstelik Mahkeme, boykotu siyasal bir tabir biçimi olarak niteleyerek bunda kamu çıkarının olduğunu vurgulamaktadır. Başka siyasal nitelikteki söz biçimlerinde olduğu üzere boykot da şiddete, nefrete ya da hoşgörüsüzlüğe davet biçiminde olmadıkça Sözleşme’nin geniş müdafaası altındadır.
AİHM’in boykot davetine ait bu yaklaşımı pek çok demokratik devletin Yüksek/Anayasa Mahkemeleri tarafından da benimsenmiştir. Örneğin, ABD Yüksek Mahkemesi şiddet içermeyen siyasal emelli boykotun Anayasa’nın müdafaası altında olduğunu açıkça söz eder. Federal Alman Anayasa Mahkemesi de boykotu siyasal söz özgürlüğü olarak tanımlamakta ve boykotun temel bir hak olduğunu vurgulamaktadır.”
“BOYKOTA DAVET, DERSLERİ BOYKOT ÜZERE PROTESTO AKSİYONLARI SÖZ ÖZGÜRLÜĞÜ”
“2547 sayılı Kanunun 54. unsuru yükseköğretim kurumlarına kayıtlı öğrencilere yönelik disiplin cürüm ve cezalarını düzenlemektedir. Birinci bakışta boykota davet, dersleri boykot üzere protesto aksiyonlarının aşağıdaki disiplin kabahat ve cezaları içinde kıymetlendirilebileceği düşünülebilir: ‘Ders, seminer, imtihan, uygulama, laboratuvar, atölye çalışması, bilimsel toplantı ve konferans üzere çalışmaların sistemini bozmak’ gerekçesiyle kınama cezası verilmesi; ‘Öğrenme ve öğretme hürriyetini engelleyici yahut yükseköğretim kurumlarının işleyiş ve huzurunu bozucu eylemlerde bulunmak, Yükseköğretim kurumu çalışanı yahut öğrencilerini tehdit etmek’, ‘Yükseköğretim kurumunda bireylerin erdem ve haysiyetini zedeleyen kelamlı yahut yazılı eylemlerde bulunmak’, ‘Yükseköğretim kurumu işçisi yahut öğrencilerini tehdit etmek’ gerekçesiyle yükseköğretim kurumundan bir haftadan bir aya kadar uzaklaştırma cezası verilmesi;
‘Yükseköğretim kurumlarında işgal ve gibisi fiillerle yükseköğretim kurumunun hizmetlerini engelleyici aksiyonlarda bulunmak’, ‘Kurum çalışanı yahut öğrencilerine fiili saldırıda bulunmak’, ‘Yükseköğretim kurumu bünyesinde mevcut bina, demirbaş eşya ve gibisi malzemeyi tahrip etmek yahut bilişim sistemine ziyan vermek’ gerekçesiyle Yükseköğretim kurumundan bir yarıyıl için uzaklaştırma cezası verilmesi; Yükseköğretim kurumu görevlilerine karşı cebir ve şiddet kullanarak misyonun yapılmasına mani olmak”, ‘Öğrencilere karşı cebir ve şiddet kullanarak yükseköğretim hizmetlerinden yararlanmalarını engellemek’ gerekçesiyle Yükseköğretim kurumundan iki yarıyıl için uzaklaştırma cezası verilmesi.”
“ANAYASA MAHKEMESİ’NİN SÖZ ETTİĞİ ÜZERE TOPLANTI VE ŞOV YÜRÜYÜŞÜ HAKKI BİR ORTAYA GELEBİLME ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KORUMAKTADIR”
“Anayasa Mahkemesinin tabir ettiği üzere toplantı ve şov yürüyüşü hakkı, bireylerin fikir açıklamalarında bulunmak hedefiyle açık yahut kapalı yerlerde, kamu otoriteleri ile üçüncü bireylerin müdahalesi olmaksızın süreksiz olarak bir ortaya gelebilme özgürlüğünü korumaktadır. Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı, bir kanıyı açıklamak, ortak çıkarları savunmak, aşikâr fikir ve kanaatler çerçevesinde kamuoyu oluşturmak ve siyasal karar organlarını etkilemek için bireylerin bir ortaya gelebilmeleri maksadına hizmet eder.
Bu nedenle kelam konusu hak, söz özgürlüğüyle de yakından ilgili olup tabir özgürlüğü ile birlikte demokratik toplumun temelini oluşturur.Kişiler, bu hak aracığıyla yönetimin yönetme biçiminin doğurduğu olumsuz sonuçları lisana getirme ve belli ölçüde etkileme imkânı elde ettiklerinden bu hak idareye katılma araçlarından birini oluşturmaktadır.
Dolayısıyla bir ülkenin demokratik prensiplere uygun yönetildiğinden kelam edilebilmesi için bireylerin barışçıl toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olması gerekmektedir. Bu münasebetlerle Anayasa Mahkemesi, müsaade almadan yapılan toplantıların yükseköğretim kurumundan uzaklaştırma cezasıyla cezalandırılmasını öngören kanun kararını Anayasa’nın 13. ve 34. hususlarına muhalif görerek iptal etmiştir.”
“ÜNİVERSİTELERDE SÖZ ÖZGÜRLÜĞÜNE YÖNELİK MÜDAHALENİN İSTİSNAİ OLMASI GEREKİR”
“Öğrencilerin tabir özgürlüğüne yönelik olarak getirilen düzenlemeler tarafından eğitimin derecesi büyük kıymet taşımaktadır. Disiplin yaptırımına bağlı olan hareketin bağlı olduğu eğitimin derecesi arttıkça öğrencinin tabir özgürlüğüne yönelik müdahaleler azalmalıdır. Bu bağlamda özgür niyetin ve eleştirel aklın beşiği olarak kabul edilen üniversitelerde farklı kanılara sahip olan öğrencilere daha fazla müsamaha gösterilmesi gerekir. Söz özgürlüğü, üniversite öğrencileri de dahil olmak üzere herkesin görüş ve fikirlerini serbestçe anlatabilmesi, diğerlerine aktarabilmesi ve yayabilmesi imkânına sahip olması manasına gelmektedir.
Dolayısıyla üniversite öğrencileri, kelam konusu görüş ve fikirleri tartışmalı olsa yahut istek görmese dahi tabir etme özgürlüğünün sıkı muhafazasından yararlanmalıdır. Üniversitelerde söz özgürlüğüne yönelik müdahalenin istisnai olması gerekir. Anayasa Mahkemesine nazaran, söz özgürlüğünün kullanılması ile bağlı olarak eğitim hakkına yönelik müdahalelerde müdahaleye mevzu fikir açıklamasının, eğitim kurumunun sistemi üzerindeki muhtemel veyahut mevcut olumsuz tesirinin de kesinlikle gösterilmesi gerekir.
Kuşku yok ki eğitim kurumunun disiplininin sağlanması yasal bir emel olmakla birlikte kelam konusu gayesi gerçekleştirmek için bireyin söz özgürlüğünü ortadan kaldıracak veya kullanmasını çok zorlaştıracak müdahaleler kabul edilemez. Bu münasebetle, Anayasa Mahkemesi, öğrencilerin kendileriyle ilgili olan ya da kamuoyunu ilgilendiren bir hususla ilgili dikkat çekme, kamuoyu oluşturma üzere maksatlarla müsaadesiz bildiri dağıtma, afiş yahut pankart üzere malzemelerin asılmasının ve dağıtılmasının disiplin yaptırımına bağlanmasını Anayasa’ya alışılmamış bulmuştur.”
“SLOGAN ATMAK İŞGAL DEMEK DEĞİL”
“Anayasa Mahkemesi ‘işgal’i ‘İşgal, bir yeri süreksiz bir mühletle ele geçirme, işten alıkoyma, engelleme, oyalama üzere eylemler’ olarak tanımlamaktadır. Mahkeme, ‘Kurala mevzu aksiyonların, sıkıntı ve şiddet barındırabilen ve yükseköğretim hizmetlerinden yararlanmayı ve kelam konusu hizmetlerin sunumunu öğrenciler ile akademik ve idari işçi istikametinden topluca kesintiye uğratabilecek nitelikte eylemler’ olarak söz etmektedir.
Danıştay’a nazaran, fiilin, yükseköğretim kurumlarında işgal ve gibisi fiillerle yükseköğretim kurumunun hizmetlerini engelleyici hareketlerde bulunmak hatası kapsamında değerlendirilebilmesi için mühlet ve iştirak tarafından eğitim kurumlarının nizam ve güvenliğini tehdit edecek boyutta ve nitelikte bulunması gereklidir. Bu bağlamda Danıştay, örneğin, davacının öğrenci arkadaşları ile birlikte merdiven başında kol kola girerek slogan atmasını ve dersi bir sürü engellemesini bu aksiyonun kısa periyodik olması nedeniyle işgal ve gibisi fiil kapsamında değerlendirilmemiştir.”
Değerlendirmenin ilgili kısmın sonuç kısmında ise şu sözlere yer verildi:
“Öğrencilerin dersleri boykot etme daveti yapması ve boykot etmesi söz özgürlüğü kapsamına girer. Öğrencilerin, diğerlerinin derslere girmesini ve derslerin yapılmasını fiziken engellemedikleri sürece derslere siyasal nitelik taşıyan ya da taşımayan rastgele bir mevzuyu protesto etmek ve o mevzuya üniversite idaresinin ya da kamuoyunun dikkatini çekmek maksadıyla üniversite yerleşkesinde ve binalarında toplanması hem akademik özgürlük hem de toplantı ve şov yürüyüşü hakkının muhafaza kapsamı içindedir.
Bu çeşit hareketlerin 2547 sayılı Kanun’un 54. unsurunda sayılan disiplin cürümlerinden birinin kapsamında kıymetlendirilmesi Anayasa’nın 26. ve 34. hususlarına karşıtlık oluşturacaktır. Bu türlü bir kıymetlendirme, üstte da açıklandığı üzere AİHM kararlarına; münasebetiyle ‘Usulüne nazaran yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ait milletlerarası andlaşmalarla kanunların birebir hususta farklı kararlar içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma kararları temel alınır.’ diyen Anayasa’nın 90/5. hususuna de terslik oluşturacaktır.”
