Türkiye İktisat Kongresi 17 Şubat 1923 – 4 Mart 1923
İlkler kenti olan İzmir; birinci kurşundan sonra son kurşunun da atıldığı bir kenttir. 17 Şubat 1923 günü başlayan ve 4 Mart 1923 gününe kadar devam eden, “Türkiye İktisat Kongresi”, İzmir’de Hamparsumyan’a ilişkin incir sürece deposunda gerçekleşmiştir. “Türkiye İktisat Kongresi”, Kurtuluş Savaşı’nın bitişinden 5 ay sonra ve Lozan görüşmelerinin devam ettiği günlerde yapılmasının nedeni İzmirliler tarafından bilinmektedir.
İzmir Sevenler Platformu ile yirmi yıla yakın Türkiye İktisat Kongresi aktifliği yaptık. Kongre binasının yakılışını gören bir kişi olarak, binanın tekrar ayağa kalkmasının onurunu yaşamaktayım. Kongreyi, İzmirliler “İzmir İktisat Kongresi” olarak isimlendirirken, birebir sahiplenmeyi İzmir Atatürk Müzesi’ndeki canlandırmada da görebiliriz.
TBMM Başkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa “İzmir İktisat Kongre”sine eşi Latife Hanım’la birlikte gelerek, tarihi bir konuşmayla çalışmaları başlatmıştır. Konuşmasında; verilen Ulusal Mücadele’den sonra Yeni Türkiye’nin iktisat uğraşının kazanılması ve ulusal iktisadın temelinin atılması konusunu ele almıştır. Gazi Mustafa Kemal’in kongrede, bugün içinde geçerli olan iktisat konusunda söylediklerinden bir kısmı anımsayalım;
“Bir ulusun direkt doğruya hayatı ile ilgili olan, o ulusun ekonomiktir. Tarihin ve deneylerin ağırlaştırdığı bu gerçek bizim ulusal hayatımızda ve ulusal tarihimizde büsbütün belirmiştir. Sahiden Türk tarihi incelenirse yükseliş, çöküş nedenlerinin iktisat problemlerinden öbür bir şey olmadığı derhal anlaşılır. Tarihimizi dolduran zaferlerin veyahut bozgunların tümü iktisat durumumuzla irtibatlı ve bağlantılıdır. Yeni Türkiye’mizi layık olduğu yüksek seviyeye ulaştırabilmek için iktisadımıza birinci derecede ve en çok ehemmiyet vermek zorundayız. Vaktimiz büsbütün bir iktisat devrinden diğer bir şey değildir.”
“Ulusal egemenlik, iktisadi egemenliğe dayanmalıdır. Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, iktisadi zaferlerle taçlandırılmadıkça sonuçsuz kalır.”
Emperyalist ülkelere karşı tüm Anadolu’nun kanı ve canı değerine verdiği çabayla kazandığı “Kurtuluş Savaşı”ndan sonra, bu sefer de kuruluş çabası olarak, iktisadi savaşın kazanılması hedeflenmiştir. Türkiye İktisat Kongresi’nde alınan Yeni Türkiye’nin iktisadi kararlarıyla yarım kalan Lozan Barış görüşmelerinin “kapitülasyon” görüşmelerinde, Türkiye’nin önünü nasıl açtığını görmüş olduk. Lozan Barış Muahedesinin imzalanmasıyla, Anadolu’da verilen bağımsızlık savaşının iktisadi zaferlerle nasıl taçlanacağını bir defa daha anımsadık.
Gazi Mustafa Kemal’in kongre açılışından sonra tıpkı gece Ankara’ya döndüğünü biliyoruz. 4 Mart 1923 günü açıklanan “Milli İktisadi Kararları” okullar dahil kıymetli yerlere asılmıştır.
Yokluk içinde yapılan bu kongre örnek alınmalıdır.
Ahmet Gürel
