ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) astronotları Butch Wilmore ve Yapay Williams’ın 5 Haziran 2024’te Memleketler arası Uzay İstasyonu’na (ISS) gönderilmesi fakat Starliner’da çıkan teknik arıza nedeniyle 9 ay sonra 16 Mart 2025’te Dünya’ya dönebilmesiyle astronotların uzayda uzun mühlet kalmalarının ne üzere sıhhat sorunlarına neden olduğu gündeme geldi.

Uzayda mümkün fizikî sorunların yaşanmasının en büyük sebebi yerçekimsiz ortam. Astronotlar, kemik ve kas kütlesinin ziyan görmesinden, beyin ve kalp yapısının değişikliğe uğramasına, omurga sorunlarından cilt yapısının değişmesine kadar birçok değişikliğe maruz kalıyor.

Öyle ki astronotlar, uzay istasyonunda kemik ve kas kütlelerini kaybetmemek için her gün 2 saat orada bulunan özel ekipmanlarla antrenman yapmak zorunda.

Wilmore ve Williams, 16 Mart’ta uzayda 286 gün geçirip Dünya’ya dönmelerinin akabinde birçok tıbbi testten geçmeleri için Houston’daki NASA Lyndon Johnson Uzay Merkezine götürüldü. Astronotlar, kalpte, kan basıncında, görüş yetisinde ve nörolojik durumlarında meseleler olup olmadığı konusunda gözlemlenecek ve büsbütün âlâ olduklarına karar verilmeden konutlarına dönmelerine müsaade verilmeyecek.

Dünya’ya döndüklerinde adım atmak bile astronotlar için çok zor

Astronotlar, Dünya’ya döndüklerinde sendeliyor ve midesi bulanıyor zira kulakta bulunan motor uyum ve istikrar hissini sağlayan duyu sisteminin tekrar adapte olması gerekiyor.

NASA’ya nazaran, uzayda her ay kemik yoğunluğu yaklaşık yüzde 1 azalıyor. Bilhassa Dünya’da yüke maruz kalan bacak, kalça ve omurga kemikleri bu durumdan etkileniyor.

Hatta yerçekimsiz ortam nedeniyle bedendeki sıvının dağılımının değişmesi beden biçimini ya da tartısını dışarıdan daha farklı gösterebiliyor.

Yeterli besin alınamaması nedeniyle kas kütlesinin azalmaması için de kasların uzayda çok fazla çalıştırılmaması gerekiyor.

Aksi takdirde tüm bu mümkün fizikî problemler, misyon tamamlandıktan sonra astronotların düşmesine, kemiklerinin kırılmasına, kemik erimesine ve başka tıbbi sıkıntılara yol açabiliyor.

Bu tesirleri en aza indirgemek için astronotların kardiyovasküler idman ve direnç antrenmanı dahil uzayda her gün antrenman yapması, işlerinin bir modülü olarak kemiklerini ve kaslarını güçlü tutması gerekiyor. Fakat astronotlar, her halükarda Dünya’ya döndüklerinde uzayda kaldıkları mühletin tesirini hissediyor.

NASA, bu kapsamda gerekli denetimlerin de dahil olduğu misyon sonrası 45 günlük bir düzgünleşme programı uyguluyor. Wilmore ve Williams da adaptasyon sürecinde öbür astronotlar üzere nezaret altında özel eğitmenlerle antrenman yapacak.

Bağışıklık sistemi de etkileniyor

Uzayda kaldıkları müddette astronotların bağışıklık sistemi de değişikliğe uğruyor. Bu nedenle Dünya’ya dönen astronotların bedenleri, bakteri ve mikroplara tekrar maruz kalmaları nedeniyle bir adaptasyon sürecinden geçiyor.

Astronotların uzunluğu, omurganın yerçekimsiz ortamda genişlemesi nedeniyle bir ölçü uzayabiliyor. Bu yaklaşık 2,5 santimetre ile 5 santimetre ortasında değişkenlik gösterebiliyor.

Dünya’ya döndüklerinde yerçekimi nedeniyle omurgaları tekrar sıkışmaya başlayan astronotlar, önemli bir sırt ağrısı yaşıyor.

“Bebek ayaklarına” dönüş

Astronotların yaşadığı en farklı değişiklik ise ayak tabanlarının bebeklerinkine benzemesi. Ayaklar, Dünya’da insan bedeninin yükünü taşıması nedeniyle sağlam tabanlara sahip ve yürüdükçe daha da güçleniyor. Lakin uzayda süzülen ve ayak tabanlarının beden yüklerini taşımadığı astronotlar için bu durum farklı.

Astronotlar, ayak tabanlarındaki derinin kalınlığı azaldıkça Dünya’ya döndüklerinde “bebek ayaklarına” sahip oluyor. Bebekliklerine dönen astronotların ayak tabanlarının tekrar güçlenmesi de uzayda kalmanın bedenlerine tesiri azaldıkça ve yürüyüp antrenman yaptıkça sağlanıyor.